Tímarit lögfræðinga - 01.09.1995, Blaðsíða 13

stjórnfrelsi hljóti að stuðla að þegnfrelsi.12 En mér virðist þetta engin firra vera
hjá Montesquieu ef við minnumst þess að með stjórnfrelsi á hann ekki við ann-
að en þrískiptingu sína. Hvers vegna skyldi þrískipt ríkisvald ekki geta svipt
þegna sína margvíslegasta frelsi? Ég held við hljótum að fallast á það með
Montesquieu að þrískipting valds og þegnfrelsi þurfí ekki að fara saman. Eina
gátan er þá sú hvers vegna Montesquieu kallar þrískiptingu ríkisvaldsins stjórn-
frelsi. Eitt svarið við því kynni að vera skilgreining hans á frelsi: sú að það sé í
því fólgið að mega gera allt sem lög leyfa.13 Ef löghlýðni er innbyggð í frelsi þá
eru stjómvöld sem seld eru undir ströng lög um verksvið sín frjáls að því leyti
sem þau fylgja lögunum og stjórnskipanin er stjórnfrelsi hvað sem frelsi þegn-
anna líður.
4. RÉTTLÆTING ÞRÍSKIPTINGARINNAR
En hver er þá réttlæting þrískiptingarinnar? Ég held að Montesquieu hafi talið
sér trú um að það sé gild réttlæting í sjálfu sér að þrískiptingin sé frelsi. Það
mundu þá heita frelsisrök hans fyrir þrískiptingunni. Þau eru bersýnilega mjög
veikburða. Montesquieu tekur það upp hjá sjálfum sér að kalla þrískiptinguna
stjómfrelsi, gæti einhver sagt. Sú nafngift hans er meira að segja dálítið hæpin.
Við þurfum að grípa til sérkennilegrar skilgreiningar hans á frelsi með tilvísun
til löghlýðni til að réttlæta hana.
John Plamenatz vísar stjómfrelsi Montesquieus á bug að svo niiklu leyti sem
það er óháð þegnfrelsi. Hjá honum er þegnfrelsið eina réttlæting þess sem hann
vill kalla stjómfrelsi. Hann gerir því þegnfrelsið eitt að réttlætingu allrar þrí-
skiptingarinnar. Þegnfrelsið er bersýnilega ein réttlæting hlutlausra og sjálf-
stæðra dómstóla, hjá Montesquieu sjálfum og hvernig sem á er litið. Hvers
vegna skyldi það þá ekki duga til að réttlæta bæði sjálfstæði löggjafarvaldsins
og framkvæmdavaldsins? En Plamenatz gerir allt þetta fyrst og fremst með
þeim hæpnu rökum að það sé ekkert vit í hugmyndinni um stjórnfrelsi án þegn-
frelsis. Hver verður réttlætingin ef við höfnum þessum rökum Plamenatz?
Lítum fyrst á skilgreiningu Montesquieus á frelsi: frelsi er heimild til að gera
allt sem lög leyfa. Þetta virðist ágæt skilgreining við fyrstu sýn. Frelsi er auð-
vitað ekki heimild til glæpa, heldur aðeins til allra verka sem varða ekki við lög.
Samt er augljós galli á skilgreiningunni. Þar gleymist það að lög geta sem bezt
verið kúgunartæki þannig að frelsi til að gera það sem lög leyfa sé ekkert frelsi
nema að nafninu til.14 Þetta var Montesquieu ljóst þótt hann léti það ekki hafa
12 Sama rit I, 278-280.
13 Charles de Secondat, baron de Montesquieu: L'Esprít des lois, Nouvelle édition, París
1878, xi, §3. Ensk þýðing eftir Thomas Nugent og J.V. Prichard: The Spirít of Laws,
Encyclopædia Britannica, Chicago, London, Toronto og Genf 1952.
14 Sbr. John Plamenatz: Man and Society I, 280.
199