Tímarit lögfræðinga - 01.12.1996, Síða 66

3. FUNDUR MEÐ AÐILUM
A fundi með aðilum er mikilvægt að aðgreina menn og málefni. Erfitt er að
gera grein fyrir mannlega þættinum í sáttastörfum og þess er ekki kostur í
þessari stuttu hugleiðingu að fjalla um einstakar manngerðir í því sambandi,
sem þó væri ekki vanþörf á. Stór hluti dómsmála á fremur rætur að rekja til
manngerða en deiluefna. Þó vil ég leggja áherslu á, að öðru fremur er stolt og
hefnd ríkur þáttur í framgangi dómsmála. Það bætir venjulega andrúmsloftið, ef
dómarinn getur leitt aðilum fyrir sjónir, að stolt þeirra í málinu sé hugarburður,
sem þeir ættu að hefja sig yfir. Betra væri þeim að gæta raunverulegra eigin
hagsmuna og reyna að fá hagfelldustu lausn í deilunni, fremur en að koma
gagnaðilanum á kné. Hér eins og oftar er það viðhorfið, sem máli skiptir, en
ekki efni máls.
Þá ryður það oft braut fyrir sættir, að aðilum leyfist að tjá sig við upplýsingu
máls og létta þannig af sér hluta af bældri reiði. Það eru ekki aðeins börnin sem
láta huggast, eftir að hafa fengið tækifæri til að gefa skýrslu um gang mála og
sín viðhorf og notið skilnings á þeim frá öðrum. Slík skriftasálfræði er ómiss-
andi við alla sáttagerð. Kemur þá oft til það fyrirbrigði, er Jónas Svafár hafði í
huga, er hann orti:
afleiðingarnar
leita orsakanna
meðal tækifæranna
Auðvitað verður aldrei komist hjá því, að karpað sé um kröfur, en það gerir
ógagn að eyða miklum tíma í slíkt. Sáttaumleitunum er jafnan stofnað í hættu,
ef hörku er hleypt í samningaviðræður. Forsenda góðra sáttaumleitana er alloft
að laða fram mildi og ljúfmennsku, að menn gefi sér góðan tíma, komist hjá
þrýstingi og að finna til trausts hjá viðmælanda. Ef menn finna til vinsamlegs
andrúmslofts og að markmið dómarans er að ná samkomulagi, blæs yfirleitt
byrlega.
Alltaf er hætt við, að tengsl málsaðila og deiluefnið verði eitt, þ.e. að erfitt
verði að greina tilfinningalega þarna í milli. Tilfinningar fólks fléttast svo inn í
þrætuefnin. Aðilar þurfa að vera leiðanlegir til að halda þessu tvennu aðskildu.
Dómarinn þarf því að vera hreinn og beinn í samskiptum, sýna aðilum tilhlýði-
lega virðingu en koma inn hjá þeim framsýnum viðhorfum um eigin hagsmuni,
án tillits til tilfinninga.
Dómari ætti þó ekki að veigra sér við að beita sálfræðilegum aðferðum við að
leysa úr hugrænum vanda. Dómarinn getur sett sig í spor aðila og látið þá finna,
hvernig hann getur einnig séð málið frá þeirra sjónarhóli. Gott er að ræða
viðhorfin og óttast ekki að vera hreinskiptinn. Rétt er því, að báðir aðilar sjái,
að dómari horfist í augu við tilfinningar þeirra og viðhorf og reyni að skilja þær.
Með því finnst þeim dómarinn verða meðábyrgur fyrir endanlegri lausn og þeir
verða hreyfanlegri og sýna meiri viðleitni til að leysa málið. Mér finnst ekkert
202