Tímarit lögfræðinga - 01.12.1996, Síða 67

athugavert við að talað sé um tilfinningar og viðurkennt réttmæti þeirra, en
umfram allt er, eins og ég áður rakti, gott að aðilar lýsi tilfinningum sínum án
þess að því tilfinningaflóði sé svarað í sömu mynt. Dómari skyldi hlusta af
athygli og staðfesta það sem sagt er og ekki tala að óþörfu. Að því afloknu er
gott að snúa sér frá mönnum að vandanum.
4. HLUTLÆGAR VIÐMIÐANIR
Sáttaumleitanir dómara miðast að því, að fá skynsamlega niðurstöðu málsins
á vinsamlegan og fljótvirkan hátt. Nauðsyn ber því til að reyna að finna sann-
gjarnar og hlutlægar viðmiðanir. En áður en að því kemur getur verið nauðsyn-
legt að skýra fyrir aðilum stöðu málsins. Er einkum mikilvægt að aðilum sé
ljóst á hvorum sönnunarbyrðin hvíli í einstökum atriðum.
Svo einföldustu dæmi séu tekin, þá verður að sýna aðilum fram á, að sönn-
unarbyrði hvíli almennt á sækjanda máls eða þeim sem fullyrðir staðreynd. Sá
sem staðhæfir afbrigði frá því venjulega, t.d. að hann eigi að fá hærra kaup en
taxtakaup eða breytingu á ástandi, sem sannað er, skal færa sönnur á þá stað-
hæfingu sína. Þá er nauðsynlegt að benda aðilum á, hvorum þeirra standi nær
að tryggja sér sönnun um staðreynd eða hvorum þeirra sé auðveldara að sanna
það atriði, sem um er að ræða. Benda verður þeim á að tryggja sér sönnun, sem
meiri hagsmuni hefur af því. Ef hann getur tryggt sér sönnun, en lætur það undir
höfuð leggjast, ber hann sjálfur hallann af því o.s.frv. Sá sem byggir kröfur sínar
á samningi verður að sanna tilurð og tegund hans. Tjónþoli verður að færa
sönnur á, hver sé valdur að tjóni og beri á því ábyrgð að lögum. Sá sem rifta vill
samningi, verður að sanna að riftunarástæður séu fyrir hendi. Sá sem sýknu
krefst vegna tómlætis eða fyrningar kröfu, verður að sanna fullnægjandi fyrn-
ingarástæður eða að skilyrði tómlætis séu fyrir hendi, kröfuhafi verður að sanna
hvenær til kröfunnar var stofnað og hvenær gjalddagi hennar var o.s.frv.,
o.s.frv.
Svona mætti lengi telja og æra óstöðugan, þegar dómarar og lögmenn eru
annars vegar. Þótt það virki e.t.v. barnalega að telja upp slík alþekkt dæmi, þá
er hinu ekki að leyna, að ég hefi af því töluverða reynslu, að aðilum er sönn-
unarbyrðin í einstökum tilvikum ekki ljós og að sættir komast verulega á skrið,
þegar hún er upplýst. Dómari þarf ekki að tjá sig ítarlega um sönnunarbyrði eða
sönnunarmat, enda kann það að vera óheppilegt, þar sem hann getur þurft að
dæma í málinu síðar. En hann getur bent aðila á, að á brattann sé fyrir hann að
sækja og jafnan sé erfiðara að klifra upp í móti en að renna sér forbrekkis. Hann
getur vakið athygli á, að lausleg athugun sín á málsatvikum bendi til, að við-
komandi hafi sönnunarbyrði um atriði og að sér sýnist sönnun ekki fullnægj-
andi eins og staða málsins sé. Varfærnisleg orð í þessa veru þurfa ekki að binda
hendur dómara, en eru í raun sjálfsögð hreinskilni. Dómurinn að lokum kemur
þá einnig síður á óvart.
Þá getur dómari bent aðilum á aðra vankanta á málatilbúnaði, t.d. að efnis-
varnir komist ekki að í víxilmáli, atvik séu ekki nægilega upplýst o.s.frv. Þá
203