Tímarit lögfræðinga - 01.05.1998, Blaðsíða 11

ingar hljóti að fæla borgarana frá afbrotum auk þess sem viðkomandi brota-
manni er refsað á tilhlýðilegan hátt, hljómar viðkvæðið.
Samhliða auknum áhyggjum íslendinga af afbrotum sýna rannsóknir, sem
höfundur hefur staðið fyrir, að vaxandi meirihluti telur að refsingar séu almennt
of vægar hér á landi og vill því óbeint herða þær.11 Ýmislegt bendir reyndar til
þess að refsingar hafi verið hertar á allra síðustu misserum. Heldur fleiri virðast
sitja lengur inni en áður og fangafjöldi hefur vaxið, þó hann sé enn minni en
víðast hvar í Vestur Evrópu.12 Að auki höfum við verið að sjá tiltölulega þunga
dóma upp á síðkastið og jafnvel þyngri en áður, sérstaklega dóma er tengjast
fíkniefnum, en þetta verður þó að rannsaka betur.
En hvað hafa rannsóknir sýnt er varðar áhrif hertra refsinga í baráttunni við
að draga úr glæpum í samfélaginu? I stuttu máli má segja að rannsóknir
fræðimanna bæði vestan hafs og austan sýni að jafnvel stórhertar refsingar hafi
almennt ekki meir en tímabundin áhrif í mesta lagi á tíðni afbrota.13 Hvers
vegna? Skýringarnar eru margþættar og markast einnig að hluta til af eðli brot-
anna og brotamannanna sjálfra (Conklin, 1998). Ef brotin eru markmiðsbundin
og krefjast fyrirhyggju eins og t.d. flóknari viðskiptabrot og viðkomandi
brotamaður jafnframt lítið tengdur afbrotaatferli að öðru leyti virðist sem hertar
refsingar geti í sumum tilfellum fælt frá slíkum afbrotum; að það sé hægt að
beita viðurlagakerfinu markvisst til að hafa áhrif á brotastarfsemi af þessu tagi
(Braithwaite og Geis, 1982).
Hvað snertir önnur afbrot gilda hins vegar stundum önnur lögmál. Stundum
heyrast raddir um að það eigi að refsa harðar fyrir ofbeldisbrot en fyrir
fjármunabrot þar sem ofbeldisverk stefni lífi okkar og heilsu í hættu á meðan
fjármunabrotin snerti eingöngu forgengilega hluti sem ætíð sé hægt að endur-
heimta meðan því er ekki alltaf að heilsa með líf okkar og limi. Þetta eru
skiljanleg viðbrögð og þau heyrast stundum. En einnig verður að hafa í huga og
taka með í refsimatinu að mörg ofbeldisbrot, m.a. sum manndráp og líkams-
meiðingar, eru stundum persónulegir harmleikir og brotin framin í hita augna-
bliksins án mikillar fyrirhyggju og því kemur kalt mat á þyngd refsinga
væntanlega lítið við sögu og hefur þar af leiðandi ekki sýnt að fæli frá slíkum
brotum (Chambliss, 1969). Tildrög brotanna, brotaásetningurinn, verður því
einnig að koma inn í refsimatið ásamt öðru eins og eðli brotanna sjálfra og
brotasögu viðkomandi brotamanns.
Sum auðgunarbrot eru aftur á móti fyrirfram áformuð þar sem jafnvel
sérfræðikunnátta og starfsaðstaða er hagnýtt til að féfletta samborgarana, oft
11 Sjá tilvísun 2 hér að framan.
12 Sjá ársskýrslur Fangelsismálastofnunar ríkisins fyrir síðustu ár og Helgi Gunnlaugsson: (1998)
Social Structure and Boundary Maintenance: The Social Reality of Crime in Iceland. í handriti.
13 Sjá t.d. Beware of Punishment: On the Utility and Futility of Criminal Law, í ritstjóm A. Snare
(1995). Scandinavian Studies in Criminology. Vol. 14. Pax Forlag. Hér er að finna greinar eftir
norræna afbrota- og lögspekinga sem allar lýsa efasemdum um réttmæti og árangur hertra refsinga
í glímunni við afbrot.
95