Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 59

Sá dómur mannréttindadómstólsins sem hefur haft hvað mest áhrif hér á
landi um viðurkenningu neikvæðs félagafrelsis er dómurinn í íslenska leigubíl-
stjóramálinu4 sem var kveðinn upp 30. júní 1993 þar sem dómstóllinn komst
að þeirri niðurstöðu að íslenska rfldð hefði brotið gegn skyldum sínum sam-
kvæmt 11. gr. MSE. Forsaga málsins var sú að leigubílstjóri var sviptur at-
vinnuleyfi sökum þess að hann að gekk úr Bifreiðastjórafélaginu Frama en
samkvæmt reglugerð var aðild að félaginu skilyrði útgáfu atvinnuleyfis. í máli
hans gegn íslenskum stjómvöldum hafnaði Hæstiréttur því að skýra 73. gr.
stjskr. svo að hún mælti fyrir um rétt manna til að neita að ganga í félag eða að
vera í félagi.5 Rétturinn taldi að ákvæðinu væri aðeins ætlað að tryggja félags-
stofnunina sem slíka en ekki rétt manna til að standa utan félaga og var þá horft
til forsögu þess og tilgangs. Ekki þótti heldur hafa verið sýnt fram á að ósam-
ræmi væri á milli 73. gr. stjskr. og ákvæða alþjóðasamþykkta sem leigubflstjór-
inn vísaði til6 enda myndu þau ekki sjálfkrafa hagga settum stjómarskrár-
ákvæðum.7 Meiri hluti réttarins taldi hins vegar að reglugerðin ætti sér ekki
lagastoð og því hefði svipting atvinnuleyfisins verið óheimil.
Eftir dóm Hæstaréttar í leigubflstjóramálinu voru sett lög nr. 77/1989 um
leigubifreiðar sem gerðu þátttöku í stéttarfélagi að skilyrði fyrir atvinnuleyfi
leigubflstjóra. Leigubflstjórinn sá sér því ekki annað fært en að gerast félagi í
Frama en skaut máli sínu til Mannréttindadómstóls Evrópu þar sem hann taldi
að þvingunin til aðildar bryti gegn réttindum hans samkvæmt 11. gr. MSE.
Dómstóllinn leit til þróunar á alþjóðavettvangi og taldi að með hliðsjón af vax-
andi samstöðu á alþjóðavettvangi um að tryggja neikvætt félagafrelsi bæri að
skilja 11. gr. MSE svo að hún feli í sér neikvætt félagafrelsi þótt ekki teldist
þörf á því að ákveða í þessu máli hvort það yrði lagt að jöfnu við jákvætt
félagafrelsi (§35). Þvingunin sem fælist í því að þurfa að vera félagi í
Frama eða að öðrum kosti að missa atvinnuleyfi sitt sem leigubílstjóri bryti
gegn kjarna þess réttar sem 11. gr. MSE verndaði og dómstóllinn vísaði til
breska jámbrautamálsins og breska vörubílstjóramálsins (§36). Loks taldi dóm-
stóllinn að við þessar aðstæður mætti skoða 11. gr. MSE í Ijósi 9. og 10. gr.
MSE en verndun skoðanafrelsis væri einn tilgangurinn með vernd félaga-
frelsis eins og bent hefði verið á í breska jámbrautamálinu. Þannig hefði þving-
unin sem kærandi sætti verið andstæð skoðunum hans og gengið gegn
grundvelli réttarins samkvæmt 11. gr. MSE (§37). Félagsskyldan þótti ekki
réttlætanleg samkvæmt 2. mgr. 11. gr. MSE. Það var álit dómstólsins að ís-
4 MDE 30. iúní 1993, Sigurður Á. Sigurjónsson gegn íslandi, Series A, no. 264.
5 H 1988 1532 (1534).
6 I dómi Hæstaréttar kemur ekki fram á hvaða ákvæðum alþjóðasamþykkta leigubílstjórinn byggði
á en bent er á að þau séu rakin í héraðsdómi sem er ekki birtur í dómasafni Hæstaréttar. Ætla verður
að leigubflstjórinn hafi vísað til 11. gr. mannréttindasáttmálans.
7 Hæstiréttur komst að svipaðri niðurstöðu í H 1991 1807 (1814).
227