Tímarit lögfræðinga - 01.10.1998, Blaðsíða 63

3. FÉLAGAFRELSI TEKUR AÐEINS TIL FÉLAGA
Gildissvið 74. gr. stjskr. og 11. gr. MSE er bundið við „félög“. Við mat á því
hvort aðildarskylda að samtökum brjóti gegn félagafrelsi er það grundvallar-
atriði að greina á milli félaga og annarra tegunda samtaka sem félagafrelsi tekur
ekki til. Félög eru ein tegund samtaka en með hugtakinu samtök er átt við hvers
konar varanlega skipulagða samvinnu einstaklinga og/eða lögaðila um tiltekið
markmið hvort sem er á sviði einkaréttar eða opinbers réttar.
3.1 Félög í skilningi 11. gr. MSE og 2. mgr. 74. gr. stjskr.
Hugtakið félag í 11. gr. MSE hefur sjálfstæða merkingu. Félagafrelsi er ekki
bundið við samtök sem viðurkennd eru sem félög í einstökum aðildarríkjum og
að sama skapi þýðir það ekki endilega að ákvæði 11. gr. taki til viðkomandi
samtaka þótt þau séu talin eða kölluð félög í landsrétti. Mannréttindanefnd
Evrópu og mannréttindadómstóllinn meta það sjálfstætt í hverju tilviki hvort
þau samtök sem ágreiningur stendur um teljist félag (association) í skilningi 11.
gr. MSE. Báðar stofnanirnar hafa komist að þeirri niðurstöðu að samtök fag-
stétta sem stofnað hefur verið til með lögum og mönnum í viðkomandi starfs-
grein er gert skylt að eiga aðild að séu ekki félög í skilningi 11. gr. MSE.14 Til
skýringar er gagnlegt að skoða niðurstöður mannréttindadómstólsins í belgíska
læknamálinu15 og íslenska leigubflstjóramálinu16 en í báðum málunum þurfti
dómstóllinn að leysa úr því hvort þau samtök sem ágreiningurinn stóð um væru
félög í skilningi 11. gr. eða opinber samtök sem féllu þá utan gildissviðs ákvæð-
isins.
í belgíska læknamálinu taldi dómstóllinn að lögákveðin skylduaðild belg-
ískra lækna að læknareglu (Ordre des Médecins) bryti ekki gegn 11. gr. MSE
þar sem reglan yrði ekki talin „félag“ í skilningi 11. gr. MSE heldur stofnun að
opinberum rétti (public-law institution). Það sem meginmáli skipti þar var að
einstaklingar höfðu ekki stofnað regluna heldur löggjafinn, hún var hluti
af opinberu stjórnkerfí ríkisins, þeir sem sátu í úrskurðarnefndum innan
hennar voru tilnefndir af ríkinu og loks að reglan vann að markmiðum í
þágu almannahagsmuna. nánar tiltekið til verndar heilbrigði, með því að hafa
opinbert eftirlit með störfum lækna samkvæmt viðkomandi löggjöf (§§64 og
65). Reglan var stofnuð með lögum og kveðið var á um skipulag hennar í
konunglegri tilskipun sem sett var á grundvelli laganna (§§20-34).
í íslenska leigubflstjóramálinu nálgaðist dómstóllinn álitaefnið með svip-
uðum hætti og í belgíska læknamálinu. Niðurstaðan valt m.a. á því hvort Bif-
reiðastjórafélagið Frami væri félag samkvæmt einkarétti eða samtök at-
14 D J Harris, M O'Boyle og C Warbrick: Law of the European Convention on Human Rights.
London, Dublin, Edinburgh, 1995, bls. 422.
15 MDE 23. júní 1981, Le Compte, van Leuven og De Meyere gegn Belgíu, Series A, no. 43.
16 MDE 30. júní 1993, Sigurður Á. Sigurjónsson gegn íslandi, Series A, no. 264.
231