Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 25

er lögtekinn var hér á landi með lögum nr. 62/1994. Þykir því lagagrundvöllur vera
til þess að telja áfrýjanda ábyrgan fyrir þessu tjóni stefnda".
Þótt dómur Hæstaréttar H 1995 1613 hafi verið reistur á ákvæðum stjórnar-
skrárinnar um sjálfstæði dómsvaldsins ásamt Mannréttindasáttmála Evrópu, er
rökstuðningur með þeim hætti í þessurn dómi, að lögð er sérstök áhersla á
grundvallarréttindi sem mælt er fyrir um í Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr.
niðurlag tilvitnaðra orða. Af þessu er mögulegt að draga þá ályktun að tjón sem
einstaklingar eða lögaðilar kunna að verða fyrir, vegna brota ríkisins á sáttmál-
anum, geti orðið grundvöllur að skaðabótaskyldu þess. Dómur Hæstaréttar frá
árinu 1995 var kveðinn upp eftir gildistöku laga nr. 62/1994. Af dóminum frá
1998 verður því ekki dregin sú ályktun að brot íslenska ríkisins á þjóðréttar-
skuldbindingum þeim sem í sáttmálanum felast sérstaklega, geti leitt til skaða-
bótaskyldu ríkisins gagnvart einstaklingum eða lögaðilum. Verður því líklega
að miða við að lögfesting þeirra ákvæða sáttmálans sem talið var að brotin
hefðu verið, sé forsenda þess að brot á þeim gætu varðað ríkið skaðabóta-
skyldu.15 Með þennan skilning að leiðarljósi er dómurinn í samræmi við fjöl-
marga aðra dóma Hæstaréttar, þar sem kveðið hefur verið á um skaðabóta-
skyldu ríkisins vegna réttarbrota í stjómsýslunni, setningar almennra stjórn-
sýslufyrirmæla án fullnægjandi lagastoðar eða eftir atvikum setningar löggjaf-
ar sem fer gegn stjórnarskrá.16
Beiting mannréttindasáttmálans og laga nr. 62/1994 við skýringu ákvæða
stjómarskrárinnar hefur kosti og galla frá lagapólitísku sjónarmiði. Eiga þær
hugleiðingar raunar einnig við ólögfesta mannréttindasamninga, enda verður
ekki annað ráðið af dómaframkvæmd en að ólögfestir samningar hafi sambæri-
leg áhrif við skýringu stjómarskrárinnar og Mannréttindasáttmáli Evrópu, eins
og sýnt er hér að framan. Kostir þessarar aðferðar við skýringu stjórnarskrár-
innar eru þeir að hún stuðlar að því að stjómarskráin sé skýrð til samræmis við
alþjóðlega mannréttindasáttmála og þar með í samræmi við almenn alþjóðleg
viðmið um vemd mannréttinda, en það var einmitt eitt af markmiðunum með
15 Hér verður þó að hafa á þann fyrirvara, að hugsanlegt er að sáttmálinn, þótt ekki hefði verið
lögfestur, hefði haft þau áhrif á skýringu ákvæða stjórnarskrárinnar, að leitt hefði til sömu niður-
stöðu, og stjómarskráin þannig ein orðið grundvöllur að skaðabótaskyldu rfkisins.
16 Sjá t.d. H 1996 2956. í þessum dómi var bótagrundvöllurinn ákvörðun stjómvalds sem byggði
á ólögmætri réttarheimild, þæ- ákvörðun sem tekin var á grundvelli reglugerðar sem sett var með
stoð í lögum sem talin vom andstæð ákvæði stjómarskrárinnar um atvinnufrelsi; H 1996 3002. í
dóminum var niðurfelling fullvirðisréttar til framleiðslu mjólkur ekki talin styðjast við gilda iaga-
heimild. Stefnandi, sem krafðist skaðabóta, var talinn eiga rétt á greiðslu frá ríkinu vegna þessarar
skerðingar. í dómi Hæstaréttar er að vísu ekki notað orðið skaðabætur, heldur greiðsla. Eldri dóm-
ar sem reistir em á áþekkum sjónarmiðum eru H 1984 209. Dómurinn ber með sér að ríki og sveit-
arfélög geta orðið bótaskyld vegna ákvarðana sem byggjast ekki á gildri réttarheimild. Ennfremur
eru til allmargir dómar þar sem ríkið hefur verið dæmt bótaskylt vegna þess að ákvarðanir stjóm-
valda eru ekki í samræmi við lög, sbr. H 1991 1726, H 1989 42, H 1994 2632, H 1995 382, H 1995
2592, H 1982 902, H 1991 1474, H 1995 2664. Upptalningin er ekki tæmandi.
359