Tímarit lögfræðinga - 01.12.2003, Blaðsíða 42

dómstólar hafa frá öndverðu hagað rökstuðningi sínum fyrir niðurstöðu í dóms-
málum um tjáningarfrelsið út frá þeirri vernd sem stjómarskráin hefur verið
talin veita, hvort þær aðferðir hafi breyst vegna áhrifa frá mannréttindasáttmál-
anum, við hvaða tímamark megi merkja þau áhrif og loks hvernig þessi áhrif
birtast í dómsúrlausnum. Vísað verður til nokkurra stefnumótandi dóma mann-
réttindadómstólsins varðandi þær meginreglur sem felast í 10. gr. MSE og hafa
sérstaka þýðingu fyrir íslenskan rétt. Að öðru leyti gefst ekki færi á að lýsa
hvernig Mannréttindadómstóll Evrópu hefur túlkað og beitt 10. gr. MSE í
áranna rás og aukið inntak ákvæðisins. Ut frá þessari könnun verður lagt mat á
hvort efnisleg vernd tjáningarfrelsisins hafi aukist hér á landi og leitað svara við
þeirri spurningu að hvaða marki Mannréttindasáttmáli Evrópu eigi heiðurinn af
þeirri framþróun.
2. DÓMAFRAMKVÆMD UM PRENTFRELSISÁKVÆÐI
STJÓRNARSKRÁRINNAR í LJÓSI UPPHAFLEGS MARKMIÐS
OG GILDISSVIÐS ÞESS
2,1 Upphaflegt markmið prentfrelsisákvæðisins
Til þess að geta borið saman umfang og stöðu stjórnskipulegrar vemdar tján-
ingarfrelsis að íslenskum rétti í dag miðað við fyrri tíma er nauðsynlegt að rifja
upp fyrirrennara núverandi 73. gr. stjskr., prentfrelsisákvæðið, og sögulegan
aðdraganda þess. Ákvæðið stóð síðast í 72. gr. stjórnarskrár lýðveldisins nr.
33/1944 og var svohljóðandi:
Hver maður á rétt á því að láta í ljós hugsanir sínar á prenti; þó verður hann að
ábyrgjast þær fyrir dómi. Ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir prentfrelsi má aldrei í lög
leiða.
Prentfrelsisákvæðið stóð nær óbreytt frá því það var lögfest í 54. gr. stjómar-
skrár Islands frá 1874 allt fram til ársins 1995.4 Var orðalag þess bundið við
vernd prentfrelsis lrkt og í ýmsum vestrænum stjómarskrám 19. aldar.5 Ekki var
heldur getið neinna ástæðna sem réttlætt gætu að menn yrðu að ábyrgjast hugs-
4 í 54. gr. stjómarskrár um hin sérstaklegu málefni íslands frá 5. janúar 1874 var 2. málsl.
ákvæðisins svohljóðandi: „ritskoðun og aðrar tálmanir fyrir prentfrelsið má aldrei innleiða". Var
orðalaginu breytt að þessu leyti í stjórnarskrá konungsnkisins íslands nr. 9 18. maí 1920 (þá 68.
gr.), en ekki var talið tilefni til sérstakra skýringa með þeim breytingum. Sjá Alþt. 1919, A-deild
bls. 102 og 104.
5 Upprunalega ákvæði dönsku grundvallarlaganna frá 1849 takmarkaðist við vernd prentaðs máls
en í 77. gr. dönsku grundvallarlaganna frá 1953 var bætt við tilvísun til ritaðs og mælts máls. í
prentfrelsisákvæði 100. gr. norsku grundvallarlaganna frá 17. maí 1814 sem stendur enn óbreytt er
vfsað til prentaðs máls eingöngu. í 11. gr. frönsku réttindayfirlýsingarinnar frá 1789 var skoðana-
og tjáningarfrelsi þó veitt rýmri vernd en þar segir: „Það em ein mikilvægustu mannréttindi að
mega láta í ljós hugsanir sínar og skoðanir. Því má hver borgari tala, rita og prenta það sem hann
vill, en verður þó að bera ábyrgð á misnotkun þessa frelsis, eftir því sem lög mæla fyrir um“.
376