Fréttablaðið - 25.03.2010, Blaðsíða 26

26 25. mars 2010 FIMMTUDAGUR
UMRÆÐAN
Hörður Hilmarsson
skrifar um samfélags-
mál
Ég horfði á Spaugstof-una í gærkvöldi og
finnst sem þættirnir hafi
breyst að undanförnu.
Þessi spéspegill hefur
stundum verið þunnur, en oftast
verið hægt að brosa að mörgu, jafn-
vel hlæja upphátt. Nú virðist mér
gagnrýnin grimmari og háðið beitt-
ara. Þó bregður svo við að mér er
ekki hlátur í hug; það er frekar að
grátur sæki að manni við að sjá á
skjánum skopstælingu á Íslandi síð-
ustu missera og síðustu dagana.
Hvernig gat það gerst að hér á
Íslandi varð til ríki í ríkinu, batt-
erí sem varð öllu öðru æðra og
reyndist máttugra en ríkisstjórn
og Alþingi? Topparnir á fjármála-
geiranum á Íslandi, bankaeigend-
ur og bankastjórnendur voru (og
eru?) valdamestu menn lýðveld-
isins og engin lög virðast ná yfir
þá. Hvernig stendur á því? Ef lög
landsins ná ekki yfir allan landslýð
þarf að breyta þeim og það strax.
Það dugir ekki fyrir forsætis- og
fjármálaráðherra að koma fram í
fjölmiðlum, alveg jafn agndofa og
almenningur yfir fréttum af mis-
ferli og sukki tiltölulega fárra aðila.
Það gengur heldur ekki að biðla til
þessara sömu aðila að þeir sýni nú
þann manndóm að skila til baka
illa fengnu fé. Fé sem oft var greitt
sem arður af rekstri fyrirtækja
sem voru í reynd „fallit“, en gátu
við fyrstu sýn eftir bókhaldsbrell-
ur, litið vel út um stundarsakir, en
urðu svo gjaldþrota innan skamms
tíma. Einn þessara manna hefur nú
stigið fram og segist iðrast. Það er
gott svo langt sem það nær, en það
þarf meira til.
Eftir bankahrunið haustið 2008
hefur mér oft orðið óglatt við til-
hugsunina um sukkið sem átti sér
stað í bönkunum. Í dag treysti ég
hvorki bönkum þessa lands, rík-
isstjórn né Alþingi. Mér finnst
hræðilegt að lifa í slíku samfélagi.
Það hryggir mig að heyra
fjármálaráðherra og fleiri
halda því fram að inneign-
ir almennings í bönkum
landsins í október 2008
hafi verið að fullu tryggðar.
Það er alrangt. Bankarnir,
með aðstoð ríkisstjórnar
og Alþingis, hirtu allt upp
í 30-40% af ævisparnaði
þúsunda Íslendinga, eink-
um eldra fólks. Til að bæta
gráu ofan á svart þurfti þetta sama
fólk að greiða skatta af peningum
sem hafði verið rænt af því. Það er
eitthvað að í ríki sem þannig kemur
fram við þá sem síst skyldi.
Núverandi ríkisstjórn hefur marg-
oft talað um nauðsyn þess að hlúa
vel að fyrirtækjum í landinu, til að
hægt sé að halda uppi atvinnu og
skapa verðmæti. En hvað er gert?
Ég nefni dæmi sem mér stendur
nálægt: Lítið fyrirtæki, vel rekið og
skuldlaust, átti smá varasjóð sem
geymdur var í banka. Það töpuð-
ust 31,2% varasjóðsins við aðgerð-
ir yfirvalda haustið 2008. Fyrir-
tækinu var eigi að síður gert að
greiða skatta af því fé sem tapað-
ist. Hvernig samræmist þetta því
að hlúa að fyrirtækjum landsins?
Það er eitthvað mikið að.
Því miður er það svo að almenn-
ingur ber sáralítið traust til stjórn-
málamanna, eftir það sem á undan
er gengið. Það er skiljanlegt.
Ég tel því ekki þjóðstjórn vera
besta kostinn til að koma Íslandi
aftur á flot. Frá bankahruni hef ég
verið þeirrar skoðunar og er enn,
að hér þurfi utanþingsstjórn til að
taka á málunum. Gefa pólitíkusun-
um frí, því pólitík þvælist fyrir því
sem þarf að gera. Það hefur mar-
goft sýnt sig að margir stjórnmála-
menn hugsa um sinn hag og síns
flokks, frekar en hag almennings
og þjóðarinnar.
Þegar frá líður þarf síðan að
breyta kosningalögum þannig að
kosið verði um fólk, ekki flokka.
Flokksræðið hefur runnið sitt skeið
á enda.
Kjósendur vilja fá að kjósa per-
sónur, fólk, þvert á flokkslínur.
Höfundur er framkvæmdastjóri.
Það er eitthvað mikið að
UMRÆÐAN
Vilmundur Jósefsson
skrifar um stöðug-
leikasáttmálann
Samtök atvinnulífsins og ASÍ hófu vinnu að
gerð víðtæks sáttmála
á vinnumarkaði með
aðkomu stjórnvalda fyrir
rúmu ári síðan þegar endurskoðun kjara-
samninga á almennum vinnumarkaði fór
fram. Niðurstaða þess starfs var stöðug-
leikasáttmálinn, með aðild helstu samtaka á
vinnumarkaði og stjórnvalda, sem undirrit-
aður var 25. júní 2009.
Sáttmálinn var gerður í dýpstu efnahags-
kreppu landsins í meira en hálfa öld sem
gerbreytti starfsskilyrðum atvinnulífs og
afkomu heimila til hins verra og hraðvax-
andi atvinnuleysi. Þörf var á samstilltu og
öflugu átaki í atvinnumálum og skapa skil-
yrði fyrir aukinni fjárfestingu innlendra
sem erlendra aðila, auknum hagvexti og
leggja grunn að bættum lífskjörum til
framtíðar.
Í dag eru 15 þúsund Íslendingar án
atvinnu og vilja SA bregðast við því af
krafti. Í janúar 2009 gáfu SA út rit um
hagsýna, framsýna og áræðna atvinnu-
stefnu og í febrúar síðastliðnum kynntu
samtökin aðgerðaáætlun undir yfir-
skriftinni „Atvinna fyrir alla“. Markmið
alls þessa er að Ísland komist upp úr
kreppunni sem allra fyrst. Í aðgerðaáætl-
uninni er m.a. sýnt fram á að það dugar
ekkert minna en 5% árlegur hagvöxtur
á árunum 2011 til 2015 til þess að Íslend-
ingar vinni bug á atvinnuleysinu og end-
urheimti að mestu það sem tapast hefur í
lífskjörum og velferð. Ef hagvöxtur verð-
ur t.d. 3,5% mun atvinnuleysi enn verða
mikið árið 2015 og Íslendingar lítið sótt
fram. Ef hagvöxtur verður um 2% næstu
árin, eins og ýmsar spár gera ráð fyrir,
verða Íslendingar fastir í fjöldaatvinnu-
leysi og ítrekuðum skerðingum í mennta-,
heilbrigðis- og velferðarmálum.
Uppbygging tafin
Alveg frá því sáttmálinn var undirritaður
hafa SA knúið á um efndir hans. Til dæmis
að greitt væri fyrir framkvæmdum sem
gert var ráð fyrir í þjóðhagsáætlun og eru
nauðsynlegar til að hagkerfið haldi ekki
áfram að dragast saman. Það gekk ekki
eftir og öllum er kunnur sá dráttur sem
orðið hefur á ýmsum ákvörðunum stjórn-
valda og nægir þar að nefna SV línu,
skipulagsmál við Þjórsá og málefni HS
Orku. Meira að segja hefur komið fram
að einstakir ráðherrar telja sáttmálann
sér óviðkomandi og talað um „þá“ sem
gerðu stöðugleikasáttmálann. Hægt hefur
miðað við að koma fjármunum lífeyris-
sjóða til atvinnuskapandi verkefna í sam-
starfi við stjórnvöld. Það hefur skort veru-
lega á að stjórnvöld hafi gert það sem í
þeirra valdi stendur til þess að stuðla að
atvinnuuppbyggingu.
Í sáttmálanum var lagður grunnur að
því hvernig standa mætti að ríkisfjármál-
um á næstu árum og SA ákváðu að sætta
sig við tilteknar skattahækkanir enda væri
það hluti af heildarlausn málsins. Í sáttmál-
anum var gengið út frá því að skattahækk-
anir yrðu minni hluti aðlögunaraðgerða í
ríkisfjármálum en síðan hafa skattahækk-
anir orðið langt umfram það sem menn
gerðu sér í hugarlund. Í ljósi þess sem um
var samið liggur fyrir að ríkissjóður hefur
tæmt svigrúm til skattahækkana og verður
að reiða sig alfarið á lækkun gjalda í fjár-
lögum 2011. Þá hafa þær breytingar sem
gerðar hafa verið á skattalegri umgjörð
atvinnulífsins allar verið óhagstæðar
fyrirtækjum og alls ekki til þess fallnar að
auka fjárfestingar í atvinnulífinu og örva
hagvöxt, þvert á móti.
Háir vextir og höft
SA hafa ekki gagnrýnt ríkisstjórnina fyrir
háa stýrivexti Seðlabankans en það er samt
eitt af markmiðum stöðugleikasáttmálans
að vaxtamunur gagnvart evru verði 4%
í árslok 2010 sem þýðir við núverandi
aðstæður að stýrivextir Seðlabankans verði
5%. Ríkisstjórnin hefur á hinn bóginn ekk-
ert beitt sér í málinu þótt í gildi sé sam-
komulag milli ríkisins og Seðlabankans um
framkvæmd peningastefnunnar og að hún
sé hrunin.
Gjaldeyrishöftin eru ákveðin með lögum
frá Alþingi. SA hafa með gildum rökum
bent á að höftin halda niðri gengi krón-
unnar og lítil von sé á styrkingu hennar á
meðan þau eru við lýði. SA hafa bent á þá
leið út úr höftunum að bjóða þeim erlendu
aðilum sem eiga hér skammtíma eignir
í krónum að kaupa langtímaskuldabréf í
evrum og tilkynna samhliða að höftunum
verði aflétt innan fárra vikna.
Dæmi um vanefnd er að ekki er áformað
að standa við ítrekuð loforð um lögfestingu
iðgjalds í Starfsendurhæfingarsjóð. Það
stendur skýrum stöfum í sáttmálanum að
það skuli gert á árinu 2009.
Ótrúleg biðlund
Samtök atvinnulífsins hafa lagt sig fram
um að standa við það sem um hefur verið
samið og í raun sýnt ótrúlega biðlund
vegna seinagangs ríkisstjórnarinnar. Í lok
október var ríkisstjórninni gerð grein fyrir
óánægju SA með framgang ýmissa mála,
í desember fékk ríkisstjórnin tvö bréf þar
sem hnykkt var enn frekar á því og svo
einnig þann 22. febrúar síðastliðinn.
Kornið sem fyllti mælinn var síðan
þegar Alþingi samþykkti lög sl. mánudag
um breytingar á fiskveiðistjórninni, þrátt
fyrir loforð í yfirlýsingu ríkisstjórnar-
innar frá 28. október 2009, um að það mál
færi í sáttafarveg í nefnd sjávarútvegs- og
landbúnaðarráðherra.
Brostið traust
Þar með var traust stjórnar SA á samstarfi
við ríkisstjórnina endanlega brostið og
ljóst að samstarf við aðila sem ekki telur
sig þurfa að standa við gefin loforð verður
að taka annað form en gert var með stöð-
ugleikasáttmálanum sem svo miklar vonir
voru bundnar við.
Af framansögðu má ljóst vera að ummæli
leiðarahöfundar Fréttablaðsins þann 24.
mars um „afleik“ og „upphlaup“ SA eru úr
lausu lofti gripin. Önnur ummæli á borð við
að verið sé að beygja sig undir „áhrifavald
hagsmunaaðila í sjávarútvegi“ og að verið
sé að „hrópa ábyrgðarlaust á vanhugsuð
úrræði“ eru órökstudd því ákvörðun SA á
sér langan aðdraganda og byggir á heild-
stæðu mati samtakanna á samstarfinu við
ríkisstjórnina og árangur þess.
Höfundur er formaður
Samtaka atvinnulífsins.
Kornin í mælinum
HÖRÐUR
HILMARSSON
VILMUNDUR
JÓSEFSSON
Samtök atvinnulífsins hafa lagt sig
fram um að standa við það sem um
hefur verið samið og í raun sýnt ótrú-
lega biðlund vegna seinagangs ríkis-
stjórnarinnar.
Fyrstir inn - fyrstir út?
Staða þjóðarbúsins í sögulegum og
alþjóðlegum samanburði
Gylfi Magnússson, efnahags- og viðskipta ráðherra,
flytur opinn fyrirlestur á Háskólatorgi í stofu HT
105, fimmtudaginn 25. mars, kl. 12.00-13.00
Gylfi Magnússon efnahags- og viðskiptaráðherra, sem er í leyfi frá starfi sem dósent
við Viðskiptafræðideild Háskóla Íslands, mun ræða stöðu efnahagsmála í sögulegum og
alþjóðlegum samanburði og leitast við að varpa ljósi á þau verkefni sem framundan eru.
Allir velkomnir. Aðgangur ókeypis.
HAGFRÆÐIDEILD