Fréttablaðið - 20.11.2010, Síða 34

34 20. nóvember 2010 LAUGARDAGUR
L
ífrænar vörur eru um
tvö prósent þeirrar
matvöru sem Íslend-
ingar neyta að mati
Ólafs Dýrmundssonar
ráðunauts um lífrænan
búskap og landnýtingu hjá Bænda-
samtökum Íslands. Hlutfallstalan
er ónákvæm því lífrænar vörur
eru ekki sérstaklega skráðar hjá
Hagstofunni og því alltaf um ein-
hvers konar ágiskun að ræða þegar
hluturinn er metinn segir Ólafur.
„Við gerðum nokkuð ítarlega
könnun á þessu síðastliðið sumar
og þessi varð niðurstaðan. Við
spurðumst fyrir í verslunum og hjá
heildsölum og dreifingaraðilum
og drógum töluna af þeim niður-
stöðum þó að svörin hafi verið mis-
jafnlega nákvæm.“ Ólafur metur
það svo að innfluttar vörur séu um
helmingur lífrænna vara en inn-
lend framleiðsla helmingur.
Fram kom í samtölum Frétta-
blaðsins við nokkra forsvarsmenn
stórverslana að áhugi neytenda á
lífrænum vörum hefði á umliðn-
um árum aukist jafnt og þétt. Í
flestum verslunum hefur verið
brugðist við þessum aukna áhuga
með auknu framboði af lífrænum
vörum. Þeim er yfirleitt helgaður
sérstakur staður í verslununum
þannig að sá neytendahópur sem
sækist eftir að kaupa lífrænt geti
gengið að vörunum á einum stað.
Umfang lífrænu deildanna er mis-
mikið eftir verslunum en þar sem
mest er lagt upp úr verslun með
lífrænar vörum er um sérstakar
deildir að ræða.
Þá eru ótaldar sérverslanir
með lífrænar vörur en þeim hefur
smám saman vaxið fiskur um
hrygg.
Hæg en jöfn aukning
Um 64 býli eða framleiðslueiningar
höfðu í árslok vottun um ástundun
lífræns búskapar og hefur fjölgað
hægt og bítandi undanfarin ár. Til
samanburðar má nefna að býlin
voru 39 í árslok 2001. Íslendingar
standa þó nágrannaþjóðunum að
baki í þessum efnum. Til dæmis
stefna Norðmenn að því að 15 pró-
sent landbúnaðar verði lífræn árið
2015. „Ég held að það sé ágætt að
við miðum okkur við Noreg því
þar eru aðstæður að mörgu leyti
líkar og hér. Þar stefna menn að
ákveðnu marki en sú er ekki raun-
in hér á landi,“ segir Ólafur sem
gagnrýnir harðlega skort á stefnu-
mörkun íslenskra stjórnvalda er
kemur að lífrænni ræktun. Auk
þess telur hann slælega stutt við
bakið á bændum sem hyggjast
skipta yfir í lífræna ræktun.
Tillögur til ráðherra
Ólafur sat í starfshópi sem í sept-
ember síðastliðnum skilaði áliti til
landbúnaðarráðherra þar sem sett-
ar eru fram tillögur um stuðning
við aðlögun að lífrænum búskap á
Íslandi auk þess sem farið var yfir
stöðu hans og horfur.
Skortur á gögnum háði starfi
hópsins. En meðal helstu niður-
staðna hans er að framboð á líf-
rænni vöru svari ekki eftirspurn.
Mikill vöxtur sé í þessum geira og
þó að salan hafi ekki náð því magni
sem hún var í fyrir hrun hafi hún
eigi að síður náð nokkuð vel að
jafna sig. Enn er framleiðsla á líf-
rænu grænmeti mest en vöruflokk-
um í mjólkurvörum hefur fjölgað,
og er gert ráð fyrir vexti þar og í
framleiðslu á lífrænu kjöti.
Aftur til fortíðar
Lífræn ræktun er ræktun eins og
hún var áður en farið var að búa
til áburð og erfðabæta og breyta.
„Hreinræktaðasta form af tækni-
væddum búskap er mjög sérhæfð-
ur verksmiðjubúskapur, sem þó er
að ganga sér til húðar í heiminum,“
segir Ólafur. „Hann fer illa með
landið og starfsfólkið og er svo
orkufrekur að hann er ekki annað
en tímaskekkja, lífrænn búskapur,
sem í eðli sínu er sjálfbær, hlýtur
að vera framtíðin.“
Tæknivæddur landbúnaður var
og er svar við meiri framleiðslu-
kröfu í landbúnaði og kröfunni
um ódýran mat. „Þessi krafa um
ódýran mat sem sífellt er á lofti
er vandamál,“ segir Ólafur sem
reyndar telur vafasamt að telja
hreinræktaðan verksmiðju búskap
til landbúnaðar. „Stærsti framleið-
andinn hér á landi, sem er bæði í
svína- og alifuglarækt, er til að
mynda ekki í samtökum bænda.“
Ólafur er þeirrar skoðunar að
Íslendingar ættu að vera framar-
lega í lífrænni ræktun en til þess
að það geti gerst verður lífræni
geirinn að verða hluti af hefð-
bundna landbúnaðinum, ekki álit-
inn einhvers konar sérdeild.
„Hér stjórna neytendur ferðinni,
neytendur og stjórnmálamenn,
þetta er auðvitað hápólitískt mál.“
Sífellt fleiri velja
lífrænar vörur
Engar opinberar tölur eru til um umfang lífrænnar vöru í daglegri neyslu
Íslendinga. Sigríður Björg Tómasdóttir komst þó að því að áhugi á lífrænum
vörum eykst hægt og bítandi bæði meðal framleiðenda og neytenda.
■ FRUMKVÖÐULL Í LÍFRÆNNI RÆKTUN
Byggið slær í gegn
Það er stundum sagt að það taki fólk tólf ár að breyta vana sínum, ég hef staðið í verslunum síðan árið 2000 að kynna byggið,
gefa fólki graut og starfið er að bera árangur. Í fyrra óx salan á
bygginu um 50 prósent,“ segir Eymundur Magnússon, bóndi í Valla-
nesi og frumkvöðull í lífrænni ræktun hér á landi.
„Það eru tvær ástæður fyrir þessari söluaukningu, annars
vegar þessi kynning, fólk var farið að heyra af bygginu. Hin
ástæðan er blessuð kreppan eins og ég segi stundum. Blessuð
vegna þess að hún kennir fólki að líta sér nær. Verð á innfluttum
vörum hefur rokið upp og því leitar fólk í byggið.“
Bygg hentar sem meðlæti með mat líkt og hrísgrjón, en svo
hef ég verið að kenna fólki að gera úr því graut. Nú verður það
auðveldara því ég er einmitt í þessum töluðu orðum að hefja
framleiðslu á byggflögum, þær getur fólk matreitt alveg eins og
hafrana í hafragrautinn,“ segir Eymundur.
Eymundur skipti úr hefðbundnum búskap yfir í lífrænan árið
1989, en hann hafði þá um skeið ræktað lífrænt grænmeti til
heimabrúks. „Þetta fór að spyrjast út strax upp úr 1980 og við
fengum reglulega símtöl frá fólki sem vildi kaupa af okkur græn-
meti. Aðallega var þetta fólk sem hafði kynnst lífrænni ræktun
erlendis. Við sáum að þarna var markaðstækifæri og skiptum
alveg yfir 1989 þó að áður værum við komin langt með hugsjón-
ina.“ Er þetta hugsjónastarf? „Maður þarf að minnsta kosti að
vera með meiri náttúrumeðvitund, maður sér hvað lífið í jörðinni
er miklu öflugra þegar maður er með lífræna ræktun, hún snýst í
raun um að auka frjósasemi jarðvegsins.“
Eymundur segir kaupendur framleiðslunnar hans vera alls
konar fólk og fyrst og fremst sé fólk að hans mati að sækjast
eftir góðri vöru og bragði. „Það er svo eins og bónus að varan
er bæði íslensk og lífræn,“ segir Eymundur sem gjarnan myndi
vilja sjá fleiri bændur feta hina lífrænu braut. „Það hafa því
miður alltof fáir ungir bændur farið út í lífræna ræktun, það
þyrftu fleiri að svara kalli markaðarins, það er mikil eftirspurn
eftir lífrænum vörum og ég finn fyrir miklu þakklæti frá
markaðnum. Fólk þakkar mér fyrir það sem ég er að gera, það er
mikil blessun.“
Lífræn ræktun og búskapur*
■ Jarðvegurinn og lífið í honum er undirstaðan.
■ Með lífrænum ræktunaraðferðum eru jarðvegsgæðin bætt og reynt að
koma í veg fyrir jarðvegseyðingu.
■ Við lífræna ræktun er frjósemi jarðvegsins aukin með sjálfbærum hætti,
þannig að hann geti nært þær plöntur sem á honum vaxa, í stað þess
að næra plönturnar með auðleystum áburðarsöltum (tilbúnum áburði),
jafnvel án jarðvegs. Byggð er upp varanleg frjósemi jarðvegs.
■ Lögð er áhersla á heilbrigðan og lifandi jarðveg þar sem gott jafnvægi
ríkir.
■ Lífrænn búskapur byggist á lífrænni ræktun jarðvegs, notkun lífræns
áburðar, safnhaugagerð, sáðskiptum og lífrænum vörnum í stað hefð-
bundinna lyfja og eiturefna.
■ Gerðar eru miklar kröfur til umhverfisverndar, velferðar búfjár og hrein-
leika afurða. Óheimilt er að nota erfðabreyttar lífverur og stefnt er að
sjálfbærum búskap. heimild. www.bondi.is
Hverjir kaupa lífrænt?
Fólk kaupir lífrænar vörur af ýmsum ástæðum að mati Ólafs Dýrmunds-
sonar. Í hópi kaupenda er að finna fólk sem er að hugsa um umhverfið,
fólk sem telur matinn hollari og fólk sem er grænmetisætur, þá er ótalinn
einn stærsti kaupendahópur lífrænna vara á íslandi, foreldrar ungbarna, en
lífrænar vörur hafa unnið sér mjög sterkan sess á meðal þeirra.
Jón Þór Pétursson, doktorsnemi í þjóðfræði, skiptir kaupendum lífrænna
afurða í þrennt í grein sinni Lífrænt fólkt í Þjóðarspegli 2010 (http://hdl.
handle.net/1946/6773). „Ein helsta ástæðan er persónuleg heilsa og
hollusta. Önnur ástæða fyrir að kaupa lífrænt er tengd umhverfisvernd en
í lífrænni framleiðslu er bannað að nota tilbúinn áburð og eiturefni sem
náttúran getur ekki brotið niður. Þessi ástæða tengist hinni fyrstnefndu
vegna þess að fólk hefur einnig áhyggjur af því hvaða áhrif efnin hafa á
heilsu þess. Þriðja ástæðan er umhyggja fyrir velferð manna og dýra en
til þess að fá lífræna vottun þarf aðbúnaður starfsfólks og dýra að vera
viðunandi.“
FRJÓSEMI JARÐARINNAR AUKIN
10 vinsælustu matvörur Fræsins
1. Hafraflögur frá Rapunzel
2. Voxis-hálstöflur frá Saga Medica
3. Hveitikím frá Naturfood
4. Maldonsalt
5. Engiferöl frá Naturfrisk
6. Hörfræjaolía frá Rapunzel
7. Hafraklattar frá Matarkistunni
8. Bankabygg frá móður jörð
9. Brauð frá Brauðhúsinu
10. Sólskinssósa frá Móður náttúru
Heimild: Fræið, 1. tölublað, 1. árgangur apríl
2010. Gefið út af Fjarðarkaupum en Fræið er nafn
lífrænu deildar verslunarinnar.