Fréttablaðið - 20.11.2010, Side 46

46 20. nóvember 2010 LAUGARDAGUR
J
ack James segir að koff-
ín sé áhugavert rann-
sóknarefni af ýmsum
ástæðum. Það er senni-
lega notað daglega af um
80 prósentum manna um
heim allan. Þrátt fyrir það
sem fólk virðist halda er
koffín neysla nokkuð ný
af nálinni þar sem plöntur sem
bera ávexti sem innihalda koffín
vaxa aðeins á nokkrum svæðum í
heiminum. Það var því ekki fyrr
en eftir iðnbyltinguna og nýlendu-
tímann sem koffín-
vörur fóru að bjóðast
almenningi í Evrópu.
Þarft rannsóknarefni
Koffín hefur beina
tengingu við drjúg-
an hóp mannkyns, en
engu að síður gætu
margir velt því fyrir
sér hvernig hægt sé að
halda úti heilu fræði-
tímariti um efnið,
Journal of Caffeine
Research. James segir
þó að tímaritið, sem
gefið er út af fyrirtæk-
inu Mary Ann Liebert,
sé mjög þarft því að
þar geti fræðimenn úr
hinum ýmsu greinum,
sálfræði, læknisfræði,
lyfjafræði og þar fram
eftir götunum, bæði
birt rannsóknir og sótt
sér heimildir.
James segir að ritið sé góður
vettvangur til að kynna bæði kosti
og galla efnis ins, en rannsóknir
hans sjálfs á virkni koffíns hafa
deilt á viðteknar hugmyndir um
efnið.
„Það hefur verið vitað síðustu
áratugi að koffín hækkar blóð-
þrýsting neytenda og það í sjálfu
sér ætti að valda áhyggjum því að
hár blóðþrýstingur og hjartasjúk-
dómarnir sem þeim fylgja eru
helsta banamein fólks á heims-
vísu. Þegar við erum með efni
sem hér um bil allir nota og veldur
einnig hærri blóðþrýstingi hlýtur
það að vekja upp spurningar.“
Fyrir utan þessa auknu hættu á
hjartasjúkdómum segir James að
það sé sýnt að koffín geti truflað
virkni ýmissa lyfja og þá hafa
ýmsar rannsóknir bent til þess að
koffínneysla móður á meðgöngu
geti haft skaðleg áhrif á fóstur.
Hins vegar eru nokkrar rann-
sóknir sem halda því fram að
koffín hafi jákvæða virkni og
vinni til dæmis gegn tauga-
hrörnun.
„Enn er því fjölmargt sem á
eftir að rannsaka og kanna betur
varðandi koffínneyslu,“ segir
James, en það er ein helsta ástæð-
an að baki nýja tímaritinu.
Fráhvörfin eru
staðreynd
James segir að þó að
koffín sé vissulega
ávanabindandi sé það
ekki í líkingu við nik-
ótín, þar sem mun auð-
veldara er að venja sig
af koffínneyslu. Það er
þó ekki alfarið sárs-
aukalaust. „Stór hluti
fólks mun finna fyrir
fráhvörfum við að
hætta koffínneyslu,
þar sem um helming-
ur mun upplifa höfuð-
verk, jafnvel þann
versta sem þeir hafa
fundið. Önnur áhrif
sem fylgja, en erfitt
er að greina frá, eru til
dæmis almenn þreyta
og framtaks- og ein-
beitingarleysi og bráð-
lyndi.“
James segir koffín fráhvörfin
jafnan hverfa hjá flestum á þrem-
ur dögum, og hjá nær öllum á
innan við viku.
„Þegar fólk hættir að neyta
koffíns getur það fundið fyrir
óþægindum, en hægt er að forð-
ast verstu einkennin með því
að minnka skammtinn smátt og
smátt.“
Goðsögnin um
hressandi eiginleika
Flestir líta á kaffi og annars konar
koffíngjafa sem kærkomna hress-
ingu í amstri dagsins eða kvölds-
ins, en James segir að sú mynd
sem dregin sé upp sé í besta falli
tálsýn sem byggist á röngum
forsendum.
„Í næstum heila öld hafa jafn-
vel vísindamenn gengið út frá því
að koffín sé til þess fallið að bæta
frammistöðu manna, til dæmis til
að hugsa skýrt og bregðast fljótt
við. Þetta hefur verið álitið vís-
indaleg staðreynd en okkar rann-
sóknir afsanna það.“
Jones segir að misskilningur-
inn liggi meðal annars í gallaðri
aðferðafræði við fyrri rannsókn-
ir. Þær hafi farið þannig fram að
úrtakshópurinn mætti í rannsókn-
ina að morgni dags og fékk þar
annað hvort koffíntöflu eða lyf-
leysu og áhrifin voru metin út frá
því. Venjulega koma allir til rann-
sóknarinnar án þess að hafa neytt
koffíns um nokkurt skeið, jafnvel
í heilan sólarhring, og rökrétt er
að þeir sem fái virka efnið hress-
ist við.
„Af því mætti ráða að koffín sé
hressandi og bæti frammistöðu,
en vandamálið er að meirihluti
fólks í úrtakinu er líklega koffín-
neytendur, og þess vegna með frá-
hvarfseinkenni þegar rannsóknin
hefst. Þá getum við spurt okkur
hvort koffín sé í raun hressandi
eða hvort allir sem komi inn í
rannsóknina séu í raun aðeins
í skertu ástandi og þeir sem fái
koffínið fari því aðeins upp að
eðlilegum mörkum en ekki yfir
þau. Okkar rannsóknir sýndu
fram á að koffínskammturinn
gerði ekkert annað en að vinna á
fráhvarfseinkennum koffíns.“
James segir að fólk átti sig jafn-
an á eðli þessara mála þegar þau
séu útskýrð.
„Þá skilja allir um hvað málið
snýst og það er því ótrúlegt
að þessi bábilja, að koffín sé
hressandi, skuli hafa viðgengist
í öll þessi ár.“
Er koffín skaðvaldur?
James segir að með frekari rann-
sóknum á koffíni og auknu upplýs-
ingaflæði hafi komið í ljós að ef til
vill sé skynsamlegast að draga úr
neyslunni.
„Við höfum víðtækar vísinda-
legar sannanir fyrir því að hár
blóðþrýstingur getur valdið
hjarta- og æðasjúkdómum. Varð-
andi koffínneyslu er það okkar
mat að neysla koffíns yfir ævi-
skeiðið, jafnvel þó að þess sé ekki
neytt í miklu óhófi, auki líkur á
kransæðasjúkdómum um um það
bil 10 prósent og líkur á heilablóð-
falli aukast um 15 til 18 prósent.
Það eru marktækar tölur.“
Þess vegna segir James að neyt-
andinn verði að ákveða, ef honum
finnst koffínneysla hafa jákvæð
áhrif á frammistöðu sína, hvort
honum finnist það vega upp á móti
aukinni langtímahættu á hjarta-
sjúkdómum.
„En það er ákvörðun sem hver
og einn verður að gera upp við
sig og takmark mitt er að auka
upplýsingaframboðið svo að fólk
geti tekið sína eigin upplýstu
ákvörðun.“
Koffínið
hressir alls ekki
Sálfræðiprófessorinn Jack James er flestum fróð-
ari um koffín og áhrif þess, enda hefur hann helg-
að feril sinn rannsóknum á efninu og er ritstjóri
nýs fræðirits um koffín. Hann er einnig í hópi
sannra Íslandsvina þar sem hann er gestaprófess-
or við Háskólann í Reykjavík og giftur íslenskri
konu. Í viðtali við Þorgils Jónsson fer James yfir
rannsóknir sínar og skaðsemi koffínneyslu.
KVEÐUR KOFFÍN Í KÚTINN Rannsóknir Jacks James benda til þess að lítið sé að græða á koffínneyslu. Ókostir efnisins séu talsvert
meiri en kostirnir og það sé hreint ekki eins hressandi og almennt er talið. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Matvælastofnun (MAST) er stofnun undir sjávarútvegs- og landbúnaðar-
ráðuneyti sem hefur meðal annars umsjón með öryggi, heilnæmi og
gæðum matvæla hér á landi. Hún hefur varað við ofneyslu koffíns, sérstak-
lega hjá börnum og unglingum.
Í nýlegri úttekt MAST segir meðal annars:
Koffín er frá náttúrunnar hendi í kaffi, kakói, tei (svörtu og grænu) og gúar-
ana og matvælum unnum úr þeim. Koffín gefur einkennandi beiskt bragð
og er notað sem bragðefni, meðal annars í kóladrykki. Því er einnig bætt í
sum matvæli, til dæmis orkudrykki.
Ef koffíns er neytt í of miklu magni getur það haft ýmis óæskileg áhrif á
heilsu og líðan fólks. Það getur valdið höfuðverk, svima, skjálfta, svefnleysi,
hjartsláttartruflunum og kvíðatilfinningu.
Börn, unglingar og barnshafandi konur eru almennt viðkvæmari fyrir
koffíni en aðrir. Áhrif koffíns á börn eru meiri en hjá öðrum, þar sem tauga-
kerfi þeirra er enn að þroskast. Óæskileg áhrif geta komið fram hjá börnum
jafnvel eftir tiltölulega litla neyslu koffíns.
Í framtíðinni gæti vægi kaffidrykkju í koffínneyslu orðið minna. Rann-
sókn sem fréttatímaritið Time notar í úttekt sinni í vikunni bendir til þess
að Bandaríkjamenn á aldrinum 18 til 24 ára sæki koffín frekar í orkudrykki.
Á meðan rétt um fjórðungur á þeim aldri drekkur kaffi er hlutfallið um 80
prósent í aldurshópnum 45 til 64 ára.
■ ORKUDRYKKIR SÆKJA Á
mg af
koffíni
KOFFÍN Í MATVÆLUM
Orkuskot (50-60 ml)
80-220 mg
Orkudrykkur
(250 ml dós)
40-80 mg
Kóladrykkur
(0,5 l flaska)
65 mg
Kaffi (200 ml bolli)
100 mg
Svart te (200 ml bolli)
35 mg
Kókómjólk
(250 ml ferna)
5 mg
250
200
150
100
50
0
Dökkt súkkulaði (50 g)
33 mg
c8h10n4o2
Það er því
ótrúlegt að
þessi bábilja,
að koffín sé
hressandi,
skuli hafa
viðgengist í
öll þessi ár.