19. júní - 19.06.1973, Blaðsíða 19

Umhverfið og híbýli manna
Hér verður fjallað lauslega um
umhverfið, það sem snýr að hlut-
anum „utan veggja“ og viðhorf/
áhrif milli bama og umhverfis.
Viðhorf fólks til umhverfis síns
er eins og margt annað, ákaflega
mismunandi. Fólk er bæði jákvætt
og neikvætt gagnvart umhverfi
sinu, en báðar afstöðumar má efa-
laust rekja til fyrstu kynna þess
að umhverfi sínu: bamæskunnar.
Þeir, sem hafa áhrif á mótun eða
hanna umhverfi til dæmis borgar-
umhverfi, em hér ekki undan-
skyldir. Sem lítið en ákaflega á-
hrifamikið dæmi um þetta em
sérsvæði bama í borgum og bæj-
um.
Mjög margir og þeim fer fjölg-
andi líta á ósnortið umhverfi, sem
nánast óvinveitt fyrirbæri. Þeir
em ekki í rónni fyrr en búið er að
koma á það reglu, sem gerir kleift
að skipta því í einingar og tegundir
svæða. Sama gildir einnig um við-
tekið memiingarumhverfi frá gam-
alli tíð: því á, að því er virðist,
helzt að breyta í samræmi við
herbúðaskipulag, sem Rómverjar
urðu frægir fyrir löngu fyrir Krists
burð. 1 þeirri þróun afturábak er
bílaaukningin, sem í sjálfu sér
er eðlileg við núverandi aðstæður,
og breikkun gatna samfara henni
kærkomið tækifæri og raunar að-
eins yfirskin yfir uppfyllingu þess-
aiar niðuiröðunarþarfar okkar fá-
kunnandi mannanna.
Sú umhverfishönnun, sem að
börnum snýr, er einnig í anda
niðurröðuna: eins og sjúkrahús,
háskólar og kirkjugarðar em á
afmörkuðum svæðum em einnig
barnaleikvellir, gæzluvellir, starfs-
vellir, skólagarðar, skólaport,
grunnar sundlaugar, íþróttasvæði
og húsagarðar á afmörkuðum
svæðum. Mörg þessara svæða em
ferhyrnd og jafnvel rétthyrnd: jú,
vegna þess að lóðirnar umhverfis
þær em rétthymdar. Allt er þetta
í anda „raðar og reglu“.
Augljóst má vera, að leikvellir
hverju nafni sem nefnast, em nær
undantekningarlaust gerðir á af-
gangssvæðum í hverju skipulagi.
Hönnuðurinn merkir leikvallar-
merki inná afstöðumynd í stómm
mælikvarða og er fram liða stundir
og engum þátttakanda í fram-
kvæmdaþróuninni hefur dottið í
hug, að á þessu sama svæði megi
gera eitthvað „þarflegra“ t. d. bíla-
stæði, er líka gerður leikvöllur á
svæðinu. Þar kemur hönnuður
afar sjaldan nálægt, hvort sem það
er af því, að hann er ekki spurður,
eða að hann hefur engan áhuga.
Hins vegar kemur inn í myndina
einhver „raðar og reglu“ aðili, sem
veit, að á barnaleikvelli er: róla,
vegasalt, sandkassi og, ef vel er,
rör til að skriða í gegnum, að ó-
gleymdri rauðamöl. Málið er leyst
. . . Nú mætti spyrja: er í rauninni
nauðsynlegt að gera sérsvæði fyrir
börn, eitthvað sem kalla mætti
barnaumhverfi? Og þá jafnframt:
getur umhverfi, hannað af full-
orðnum, þótt í góðum tilgangi sé,
verið annað en fullorðinsum-
hverfi?
1 dreifbýlinu þekkist varla sér-
umhverfi bama, enda ekki þörf á
því: þar hefur ekki tekizt að koma
böndum á ósnerta náttúmna nema
að litlu leyti. Römin em því í
snertingu við hana, en hún er án
efa lífvænlegasti bamaleikvöllur,
sem völ er á, þrátt fyrir hættumar,
sem þar leynast.
I borgum okkar og bæjum, þar
sem oft er komin ofregla á hlutina,
í það minnsta frá sjónarhóli bams-
ins, gegnir öðm máli: hér er búið
til „barnaumhverfi" af illri nauð-
syn; ekki i þeim tilgangi að bömin
komist í snertingu við núttúmna
meðan hugurinn er ungur og upp-
götvar leyndardóma hennar einn
af öðmin, heldur til þess að hafa
ofan af fyrir börnunum á starfs-
tíma foreldranna og til þess að
vernda þau fyrir hættum, sem
þéttbýlið býr yfir.
Sé þetta rétt athugað, verður
að vísu að telja sérmótað „bama-
umhverfi“ illnauðsynlegt. Núver-
andi gerð þess er hins vegar um-
deilanleg.
Þessi svæði kennd við böm em
nú ekkert annað en umhverfi gerð
til að fullnægja þörfum fullorð-
inna og því í sannleika fullorðins-
umhverfi. Hér bendi ég jafnt á-
sakandi fingri á sjálfan mig sem
aðra.
Það mun vera staðreynd, að á
fyrstu árum hvers barns verður
það fyrir hvað mestum áhrifum,
sömuleiðis mun það rétt, að hug-
19. JÚNÍ
17