19. júní - 19.06.1984, Qupperneq 84

Fóstureyðingar í Ijósi
nýrrar löggjafar
Á vegum landlæknisembættisins hefur að
undanförnu verið unnið að athugun á fóstur-
eyðingum hér á landi eftir að nýju fóstureyð-
ingalögin tóku gildi en það var í maí 1975.
Beinist athugunin einkum að fjölda fóstur-
eyðinga og þeim konum sem í hlut eiga.
Byggir hún á upplýsingum sem fram koma á
umsóknarblöðum um framkvæmdar fóstur-
eyðingar fyrir tímabilið 1976-1981. Hafa
fóstureyðingar verið flokkaðar með tilliti til
fjölda, aldurs kvennanna, hjúskaparstöðu,
fyrri fæðinga og fóstureyðinga, lengdar með-
göngu o.fl. Niðurstöður úr þessari athugun
auk sögulegs yfirlits um fjölda og tíðni
fóstureyðinga hér á landi og fleiri atriði sem
þetta mál snerta verða birtar innan tíðar í
fylgiriti með Heilbrigðisskýrslum. Verður
hér gerð stutt grein fyrir nokkrum atriðum
sem fram hafa komið við þessa athugun.
Löggjöf
Árið 1935 voru sett lög um fóstureyðingar
hér á landi og var ísland fyrst Norðurlanda til
þess. Samkvæmt þeirri löggjöf (og lögum nr.
16/1938) voru fóstureyðingar heimilaðar ein-
göngu af læknisfræðilegum ástæðum en við
mat á þeim mátti taka tillit til félagslegra
ástæðna.
Árið 1975 tóku gildi ný lög (nr. 25/1975)
sem heimiluðu fóstureyðingar:
1. af félagslegum ástæðum og var það ný-
mæli
2. af læknisfræðilegum ástæðum og
3. ef konu hefur verið nauðgað.
Með þessum lögum eru fóstureyðingar
ekki gerðar alveg frjálsar eða „on request"
eins og víða. Ýmiss skilyrði verður að upp-
fylla til þess að framkvæmd fóstureyðingar
sé heimil, svo sem:
- Að konan hafi verið frædd um áhættu
samfara aðgerðinni og hvaða félagslega
aðstoð henni standi til boða í þjóðfélag-
inu.
- Að fyrir liggi rökstudd greinargerð
tveggja lækna eða læknis og félagsráðgjafa
sé eingöngu um félagslegar ástæður að
ræða.
- Ennfremur er kveðið á um að aðgerð skuli
framkvæmd helst fyrir lok 12. viku með-
göngutímans og eftir 16 viku er aðgerð
eingöngu heimil af læknisfræðilegum
ástæðum og ef líkur eru á vansköpun,
erfðagöllum eða fósturskaða.
Sé konu synjað um aðgerð eða ef ágrein-
ingur verður um hvort framkvæma skuli fóst-
ureyðingu skal málinu tafarlaust vísað til
landlæknis, sem ber að leggja það undir úr-
skurð nefndar. Er nefndin skipuð lækni, lög-
fræðingi og félagsráðgjafa og er hlutverk
hennar að hafa eftirlit með framkvæmd lag-
anna.
Umsókn ásamt greinargerð eru rituð á
eyðublað sem landlæknir gefur út. Úr þeim
gögnum eru síðan unnar tölfræðilegar upp-
lýsingar fyrir heilbrigðisskýrslur.
Fjöldi fóstureyðinga
Um og eftir 1970 fór fóstureyðingum hér
á landi að fjölga mjög frá því sem verið hafði
og hélt sú þróun áfram í kjölfar lagasetn-
ingarinnar 1975. Varaukningin hlutfallslega
meiri framan af þessu tímabili en úr henni
hefur dregið á síðustu árum. Árin 1971-1975
voru framkvæmdar að meðaltali 203 fóstur-
eyðingar á ári, 1976-80 var meðaltalið 472
fóstureyðingar og 605 árin 1981-82. Ástæða
er til að nefna að árið 1973 herjaði hér rauð-
hundafaraldur og aftur árin 1978-1979, sem
setti mark sitt á fóstureyðingar þessi ár.
Tafla 1.
Fjöldi fóstureyðinga 1971-1982.
Ár Fjölcii Ár Fjöldi
1971 142 1977 456
1972 151 1978 455
1973 224 1979 556
1974 224 1980 523
1975 274 1981 597
1976 368 1982 613
Heimild: skrifstofa landlæknis.
Hætt við fóstureyðingu
Eins og vænta má er alltaf nokkur hópur
kvenna sem hættir við fóstureyðingu eftir að
hafa sótt um aðgerð. Yfirleitt líða nokkrir
dagar, stundum vika eða lengri tfmi frá því
að kona sækir unt fóstureyðingu og þar til
sjálf aðgerðin fer fram. Líta má á þann tíma
sem eins konar umhugsunartíma fyrir kon-
una og getur hún því hætt við aðgerð ef henni
sýnist svo. í löggjöf nokkurra landa eru sér-
stök ákvæði um umhugsunartíma.
Á kvennadeild Landspítalans í Reykjavík
eru framkvæmdar þrjár af hverjum fjórum
fóstureyðingum hér á landi. Þar hefur verið
haldið til haga tölum um fjölda kvenna sem
hætt hafa við fóstureyðingu og ennfremur
um þær konur sem synjað hefur verið um
aðgerð þar. Fjöldi þeirra sem hætt hefur við
aðgerð hefur verið 29-60 á ári eða samtals
371 fyrir tímabilið 1976-1983. Samsvarar
það um 12% miðað við fjölda aðgerða sem
framkvæmdar voru á Landspítalanum þetta
tímabil.
Synjanir
Á Landspítalanum hefur 3-18 konum á ári
verið synjað um fóstureyðingu tímabilið
1976-1983 eða samtals 75 konum. Sam-
svarar það 2,3% framkvæmdra fóstureyð-
inga þar á þessu tímabili. Virðist synjunum
heldur fara fækkandi. Ástæða þessað fóstur-
eyðing var ekki heimiluð var í flestum til-
vikum lengd meðgöngu þ.e. konurnar voru
gengnar með meira en 12 vikur og forsendur
umsóknar voru af félagslegum toga.
Sum þessara mála hafa komið til kasta
nefndarinnar sem áður er getið og ætlað er
m.a. að úrskurða í ágreiningsmálum ogfjalla
um undanþágur til fóstureyðinga. Árin
1975-1982 fékk nefndin alls 99 mál til
úrskurðar og var fóstureyðing heimiluð í 73
tilvika en synjað var leyfis í 22 tilvikum.
Tíðni fóstureyðinga
Tíðni fóstureyðinga og hlutfall þeirra af
fæðingum og þungunum er sú mælistika sem
einkum er notuð við athugun á fóstureyð-
ingum í hverju landi og í samanburði við
önnur lönd. Með tíðni fóstureyðinga er átt
við fjölda fóstureyðinga á ári á 1000 konur á
frjósemisaldri, þ.e. 15-49 ára.
Lengst af var tíðni fóstureyðinga hér á
landi 1/1000 konur 15-49 ára en á áttunda
áratugnum varð umtalsverð breyting. Tíma-
bilið 1971-1975 var tíðnin að meðaltali 4/
1000 á ári en 9/1000 árin 1976-1980 og árið
1981 nálgaðist tíðnin 11/1000. Þrátt fyrir
þessa þróun er ísland með lægsta tíðni
fóstureyðinga á Norðurlöndum sbr. töflu 2
en haft skal í huga að löggjöf landanna er
mismunandi. Athygli vekur að tíðni fóstur-
eyðinga á hinum Norðurlöndunum fer nú
lækkandi á meðan tíðnin hér á landi teygir
sig enn upp á við.
84