Fréttablaðið - 11.12.2010, Síða 36

36 11. desember 2010 LAUGARDAGUR
L
íknarmeðferð fjallar ekki bara
um dauðann. Við erum ekki bara
að sinna dauðvona sjúklingum
heldur að bæta lífsgæði sjúk-
linga sem eru með lífshættulega
langt gengna sjúkdóma, á þessu
er mikill munur,“ segir Valgerður Sigurðar-
dóttir, yfirlæknir líknardeildar Landspítal-
ans. Hún tekur á móti blaðamanni á líknar-
deildinni í Kópavogi, sem opnuð var árið
1999. Síðan þá hefur deildin stækkað, auk
legudeildar eru þar bæði dagdeild, fimm
daga deild og göngudeild. Deildin er á falleg-
um stað við Kópavoginn, sem skiptir máli að
sögn Valgerðar, gönguleiðir í nágrenninu eru
margar og verönd við suðurhlið hússins er
notaleg á sumrin. Inni við er sömuleiðis ekki
hefðbundið spítalaumhverfi eins og flestir
þekkja það, heldur er reynt að hafa notalegt
umhverfi sem sjúklingar og aðstandendur
þeirra geta látið sér líða vel í.
Hreyfing sem hófst á sjöunda áratugnum
Nútíma líknarmeðferð þróaðist á seinni
hluta sjöunda áratugarins, þá voru opnuð
fyrstu líknarheimilin (e. hospice) sem sinntu
deyjandi sjúklingum. „Hugmyndafræðin um
líknarmeðferð þróaðist þegar þær miklu
framfarir í læknavísindum sem áttu sér stað
eftir heimsstyrjöldina síðari höfðu orðið til
þess að áhugi, ef svo má segja, á sjúkling-
um með ólæknandi sjúkdóma hafði minnk-
að. Hin mikla áhersla sem var á tækninýj-
ungar varð til þess að þeir sem ekki var
hægt að lækna gleymdust svolítið. Í þess-
ari hringiðu stigu fram einstaklingar sem
fóru að tala máli þess að það þurfi að sinna
hinum deyjandi.“
Í kjölfarið hófst hin breska hospice-hreyf-
ing. Hún hampaði þeirri hugmyndafræði að
sérhæft teymi þyrfti til að sinna deyjandi
einstaklingum, markmið meðferðarinnar
ætti að vera að bæta líðan og draga úr sjúk-
dómseinkennum en í raun ekki að lækna
eða beinast að hinum undirliggjandi sjúk-
dómi. Og virða dauðann þegar hann bank-
aði á dyrnar.
„Það er vitaskuld ekki þannig að eitthvað
sé gert til þess að flýta dauðanum í líknar-
meðferð, heldur er verið að lina þjáning-
ar í aðdraganda hans,“ segir Valgerður og
bendir jafnframt á að þó svo að líknarmeð-
ferð, eins og við þekkjum hana í dag, hafi í
raun orðið til vegna aðstæðna sem spretta af
framförum í læknisfræði þá hafi framfar-
irnar vissulega komið að notum í líknarmeð-
ferð – þekking á verkjastillandi lyfjum hafi
aukist mikið svo dæmi séu tekin.
Lykilhlutverk grasrótarinnar
Á Íslandi nær saga líknarmeðferðar aftur til
seinni hluta níunda áratugarins, en þá byrj-
aði Krabbameinsfélagið með Heimahlynn-
ingu, sem síðar fluttist til Landspítala 2006.
Nokkrum árum síðar var hjúkrunarþjónust-
an Karítas stofnuð og Heimahlynning Akur-
eyrar. Árið 1997 var svo líknarráðgjafa-
teymi Landspítalans stofnað, tveimur árum
síðar líknardeildin í Kópavogi og skömmu
síðar líknardeildin á Landakoti sem þjónar
öldruðum sjúklingum. Yfirstjórn spítalans
hefur því stutt vel við uppbyggingu líknar-
þjónustunnar. Sama á því við hér á landi eins
og erlendis að frumkvæði að líknarmeðferð
sprettur úr grasrótinni og þess má geta að
Oddfellow-hreyfingin lagði endurtekið til
fé og ómælda vinnu við endurgerð húsnæð-
is líknardeildarinnar í Kópavogi.
Þegar líknarmeðferð fór að festa sig í
sessi segir Valgerður að áhugi á að líkna hafi
kviknað á nýjan leik innan heilbrigðiskerf-
isins, starfsfólk hafi farið að gera sér grein
fyrir að sú nálgun sem notuð var í líknar-
meðferð gagnaðist stærri hópi sjúklinga. Þá
er meðal annars átt við meðferð erfiðra ein-
kenna, samtöl um meðferðarmarkmið, sál-
gæslu og fleira þess háttar.
„Því hafði alltaf verið haldið fram að
krabbameinssjúklingar væru þeir sem væru
með mestu og verstu einkennin við lok lífs-
ins og þjáðust mest allra sjúklinga. Í ljós
hefur komið að það er ekki alveg svo ein-
falt, sjúklingar með hjartabilun á lokastigi,
lungnabilun og taugasjúkdóma ýmiss konar
eru með mörg sömu einkenni en það hafði
bara aldrei verið skrifað um það.“
Í kjölfar þessarar þróunar og þeirrar
reynslu að nálgunin sem beitt er í líknar-
meðferð gagnist sjúklingum fyrr í sjúk-
dómsferlinu endurskoðaði Alþjóðaheilbrigð-
ismálastofnunin, WHO, skilgreiningu sína
á líknarmeðferð. Stofnunin hafði gefið út
skilgreiningu árið 1990 en árið 2002 kom
út ný og í henni felst að líknarmeðferð mið-
ist að því að bæta lífsgæði sjúklinga með
lífshættulega sjúkdóma. Lækning og líkn
eru ekki andstæður, líknarmeðferð nýtist
sjúklingum samhliða læknandi meðferð en
áherslur líknarinnar aukast við versnandi
sjúkdómsástand. Sjúklingar geta læknast
af lífshættulegum sjúkdómum og um leið
dregur úr áherslum líknarinnar.
Breyttar áherslur
Hin nýja og endurskoðaða skilgreining varð
Landspítalanum hvati til að setja saman
nýjar leiðbeiningar um líknarmeðferð og
var það gert á síðasta ári.
„Við höfum verið að innleiða þessar leið-
beiningar með mjög skipulögðum hætti á
þessu ári,“ segir Valgerður sem er ánægð
með hvernig hefur tekist til. „Hinar nýju
leiðbeiningar eru miklu nákvæmari og
umfangsmeiri en þær fyrri, og leggja
áherslu á líknarmeðferð í víðum skiln-
ingi, að auka umræðuna um meðferðar-
markmið, mat á þörfum og lífsgildum sjúk-
linga svo sem sjúkdómseinkennum, atriðum
sem tengjast menningarlegum, sálrænum,
félagslegum, andlegum, trúarlegum og til-
vistarlegum þáttum, auk siðferðilegra og
lagalegra þátta sem hafa ber í huga. Jafn-
framt er mikil áhersla lögð á gildi samtals-
ins við sjúklinga og aðstandendur og að
vinna markvisst að bættum samskiptum
almennt. Líknin hefur sömu markmið og
önnur lækning – að bæta líðan –, nálgunin
er bara önnur.“
Þó að krabbameinssjúklingar hafi verið
stærsti hluti þeirra sem fær líknarmeðferð
segir Valgerður fleiri sjúklinga nýta sér
líknarþjónustu, til að mynda MND-sjúk-
lingar og sjúklingar með lokastig hjarta- og
lungnabilunar. Þeir sjúklingar eigi eins og
fram er komið fullt erindi í líknarmeðferð –
en vegna tengingar sem er í hugum margra
á milli líknarmeðferðar og dauða þurfi að
kynna líknarmeðferð betur til að fólk bregð-
ist ekki illa við sé þeim boðin sú þjónusta og
það sem í henni felst.
Stefnuleysi yfirvalda
Valgerður segir líka afar brýnt að heilbrigð-
isyfirvöld móti stefnu á sviði líknarmeðferð-
ar, hún sé ekki til staðar eins og til dæmis
á hinum Norðurlöndunum. „Hvað ætla heil-
brigðisyfirvöld að leggja áherslu á í fram-
tíðinni, heimaþjónustu eða meiri þjónustu á
líknardeildum, þessum spurningum hefur
ekki verið svarað,“ bendir Valgerður á og
segir ekki réttlátt að treysta á grasrótina
til að sjá um frumkvæði í líknarmeðferð. Sú
aðferð treysti um of á drifkraft einstaklinga
og verði því um of tilviljunum háð.
Stefnumótun í líknarmeðferð sé ekki síst
mikilvæg þegar haft sé í huga að íslenska
þjóðin er að eldast og samhliða eykst tíðni
langvinnra ólæknandi sjúkdóma. Þessi
hópur sjúklinga lifir lengi og mun í aukn-
um mæli þurfa á víðtækri þverfaglegri heil-
brigðisþjónustu að halda en ekki hátækni-
og bráðaþjónustu.
Bæta lífsgæði sjúklinga
Nýleg rannsókn sýnir að sjúklingar sem hljóta líknarmeðferð samhliða hefðbundinni meðferð
lifa lengur en þeir sem ekki fá slíka meðferðarnálgun. Valgerður Sigurðardóttir, yfirlæknir
líknardeildar Landspítalans, sagði Sigríði Björgu Tómasdóttur frá breyttum áherslum í líknar-
meðferð, árangri hennar og nauðsyn þess að heilbrigðisyfirvöld móti stefnu í málaflokknum.
VALGERÐUR GUÐNADÓTTIR Segir yfirvöld heilbrigðismála verða að setja sér stefnu í líknarmálum. FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Líknarmeðferð lengdi líf
Í haust var kynnt bandarísk rannsókn sem vakti
töluverða athygli. Hún sýndi fram á að sjúklingar sem
fengu líknandi meðferð við lungnakrabbameini sam-
hliða venjulegri krabbameinsmeðferð mátu lífsgæði
sín betri, þeir höfðu færri erfið sjúkdómseinkenni og
leið þar af leiðandi betur. Það sem kom á óvart var
að þeir lifðu að meðaltali þremur mánuðum lengur.
Rannsóknin er sú fyrsta sem sýnir að líknarmeðferð
geti í raun haft lífslengjandi áhrif. Hóparnir sem voru
bornir saman fengu alveg sams konar meðferð við
krabbameininu en annar hópurinn fékk þar að auki
líknarmeðferð með öllu sem henni tilheyrir, samtali
um meðferðarmarkmið, áherslu á meðferð líkamlegra
og sálrænna einkenna, aðstoð við að takast á við
erfiðar aðstæður, líðan og svo framvegis. Eitt af mark-
miðum rannsóknarinnar var að skoða hvort líknar-
meðferð gæti gagnast sjúklingum fyrr í sjúkdómsferl-
inu og niðurstaðan bendir ótvírætt til þess.
Þegar mannfjöldaspá Hagstofunnar er skoðuð fyrir næstu
20 ár má sjá að gangi hún eftir mun Íslendingum sem eru
eldri en 60 ára fjölgar um 36 prósent á næstu 10 árum og
72 prósent ef litið er 20 ár fram í tímann. Íslendingar eldri
en 60 ára verða þá rúm 90.000 í stað tæplega 60.000 eins
og í dag. Meirihluti þeirra sjúklinga sem fær sjúkdóma þar
sem líknarmeðferð á mjög vel við eru eldri en 60 ára og því
ljóst að þörfin fyrir hana mun aukast mjög á næstu árum.
ÞÖRFIN FYRIR LÍKNARMEÐFERÐ MUN AUKAST MIKIÐ Á NÆSTU ÁRATUGUM
Mikil fjölgun eldri borgara
400
300
200
100
0
2010 2020 2030
Þú
su
nd
m
an
ns
Heimild: Hagstofa Íslands■ Fjöldi Íslendinga
■ Fjöldi Íslendinga eldri en 60 ára
FRÁ LÍKNARDEILDINNI Í KÓPAVOGI Umhverfið er heimilis-
legra en á venjulegum spítala.