Fréttablaðið - 11.12.2010, Blaðsíða 78

J
Ó
N
S
S
O
N
&
L
E
’M
A
C
K
S

•

jl
.i
s

•

S
ÍA
Undir 3.000,-
Undir 5.000,-
Undir 10.000,-
Í vefversluninni okkar, kokka.is, getur þú skoðað
og keypt gjafir fyrir alla – hvort sem þeir eru nýbyrjaðir
að búa eða eiga allt. Gjafirnar eru flokkaðar eftir
þema og verði og einnig er hægt að kaupa gjafabréf.
Ef þú átt góðan sófa er upplagt að nota hann til að
kaupa jólagjafirnar! www.kokka.is
2.450,-
4.990,-
6.950,-
Engin áhöld
um það!
Ég fékk einu sinni martröð eftir að
hafa farið í Þjóðminjasafnið. Það
var þegar ég var lítill, en þá var
stemningin á safninu drungalegri
en nú. Gamla Ísland var virkilega
óhugnanlegt.
Annað andrúmsloft ríkir þar nú.
Léttleiki og birta er hvarvetna.
Ömurleg fortíðin er orðin spenn-
andi. Safnið fór í andlitslyftingu
fyrir nokkrum árum. Sumum
fannst gengið of langt í að sveipa
fortíðina ævintýraljóma og að
poppa hana upp. Ég man ekki betur
en að Þorgerður Katrín Gunnars-
dóttir, þáverandi menntamálaráð-
herra, hafi verið gagnrýnd fyrir
að vera í þjóðbúningi án skotthúfu
á opnunardegi safnsins. Annar
starfsmaður var líka snupraður
fyrir að vera í upphlut yfir nútíma-
legum kjól.
Kannski má túlka nýja geisla-
plötu kammerkórsins Carminu
sem ámóta tilraun til að draga úr
því hallærislega í fortíð þjóðarinn-
ar. Geislaplatan ber heitið Hym-
nodia sacra. Á honum hljómar stór
hluti söngbókar frá 18. öld. Bókin
var tekin saman af séra Guðmundi
Högnasyni. Hún inniheldur sálma
sem lengi hafa fylgt Íslendingum í
gegnum aldirnar, en eru að mestu
gleymdir í dag. Söngurinn er ekkert
baðstofugaul, spileríið ekkert langs-
pilsglamur. Þarna er hámenntaður
kór og fingrafimir hljóðfæraleik-
arar. Rétt eins og eftir andlitslyft-
ingu Þjóðminjasafnsins er kórinn í
upphlut. Kjólarnir undir upphlutn-
um eru hinsvegar beint úr Vogue – í
óeiginlegri merkingu.
Í ákveðnum skilningi er söngur-
inn á geislaplötunni alltof agaður
og blæbrigðaríkur, hljóðfæraleik-
urinn alveg fáránlega glæsileg-
ur. Jafnvel í margradda útfærsl-
um. Varla eins og hann tíðkaðist á
Íslandi í fyrndinni.
Ef til vill hefði verið heppilegra
að sleppa hljóðfæraleiknum. Syngja
bara, helst eins og í gamla daga. Ég
er þó hálfhræddur um að útkoman
hefði orðið býsna einsleit. Hljóð-
færaleikurinn kryddar tónlistina
og gefur henni betri fókus. Hann
afmarkar raddirnar á skemmtileg-
an hátt og setur sönginn í stærra
samhengi evrópskrar tónlistarhefð-
ar. Íslenskur söngarfur er mátaður
við tónlistarsögu meginlandsins og
það kemur fallega út, burtséð frá
því hvað er sagnfræðilega rétt.
Maður ferðast ekki til fortíðarinn-
ar í tímavél hér, þetta er ferðalag í
aðra vídd, hliðarveruleika, Ísland
eins og það hefði getað verið ef
aðstæður hefðu verið betri.
Hvort sem manni finnst svona
framsetning á gömlum íslenskum
lögum spennandi eða ekki þá er
ljóst að þetta er áhugaverð plata.
Útsetningarnar, m.a. eftir kórstjór-
ann, Árna Heimi Ingólfsson, eru
smekklegar og fullar af músíklegu
innsæi. Þær gefa manni nýja sýn
á íslenska sönghefð. Og hún var
a.m.k. lífleg í hundruð ára, þótt
hljóðfæraleikurinn hafi varla verið
fyrir hendi.
Kápan, sem var hönnuð af Brynju
Baldursdóttur, er í stíl við þetta allt
saman. Framan á plötunni er lát-
laus nærmynd af gamalli skraut-
ermi. Það er táknrænt. Þrátt fyrir
fiðluleysi var fegurðin til staðar á
Íslandi í fyrndinni – og hún er til
staðar hér.
Jónas Sen
Niðurstaða: Áhugaverð tilraun til að
máta íslenskan söngarf við evrópska
tónlistarhefð. Glæsilegur söngur og
hljóðfæraleikur.
Ferðalag inn í hliðarveruleika
HYMNODIA SACRA
Kammerkórinn Carmina undir stjórn Árna Heimis Ingólfssonar
★★★★
Út er komin bókin Andlit með ljós-
myndum eftir Jónatan Grétarsson,
ljóðum eftir Guðmund Andra Thors-
son og um hönnun sér Ámundi,
en óhætt er að segja að bókin sé
sameiginlegt sköpunarverk þeirra
þriggja.
Andlit geymir fjölda mynda af
mörgum helstu listamönnum lands-
ins úr öllum listgreinum. Mynd-
irnar eru flestar svarthvítar eða
á brúntónaskala, en inn á milli er
brotið upp með litríkum myndum
af leikurum í hlutverki, stundum
ófrýnilegum. Að því að mér telst til
eru 24 ljóð eftir Guðmund Andra í
bókinni. Þar er aftur varpað upp
mynd, í orðum. Hönnun Ámunda
setur síðan myndirnar fram án
kynningar, myndir fylla út í síður
og andlit fylla út í myndir. Aftast
eru handhægar opnur þar sem á
fljótlegan máta er hægt að glöggva
sig á hver er hver. Á þennan hátt
hefur ljósmyndin yfirhöndina, en á
móti kemur að það er dálítið ergi-
legt þegar maður kemur viðkom-
andi ekki fyrir sig og þarf að kíkja
aftast til að átta sig.
Portrettljósmyndir eiga sér langa
og mikla hefð. Svarthvít portrett
ekki síst, og portrett af eldri, rúnum
ristum listamönnum eru þar ekki
ný af nálinni. Nefna má frægar ljós-
myndir eins þekktasta portrettljós-
myndara sögunnar, Yousuf Karsh,
sem m.a. myndaði Ernest Heming-
way og Albert Einstein. Á níunda
áratugnum gerði Jim Smart flott-
ar myndir af íslenskum listamönn-
um, einnig svarthvítar. En Jónatan
er ekki að reyna að finna upp hjólið
eða vera frumlegur, heldur gengur
meðvitað inn í þessa hefð og vinn-
ur með möguleikana sem hún býður
upp á.
Það tekst bara býsna vel. Þegar
fljótt er á litið er helsta hætta bók-
arinnar þó sú að aðferðin og lýsing-
in beri myndirnar kannski svolít-
ið ofurliði. Dramað í nálguninni er
þó nokkuð og við fyrstu sýn virð-
ist ímynd listamannsins birtast á
nær klisjukenndan hátt: listamað-
urinn sem eldri karlmaður og lífs-
reyndur, rúnum ristur eftir átök
sköpunarinnar.
En bíðum við. Vissulega eru karl-
menn hér í meirihluta og mynd-
heimurinn er allur svolítið dimmur
og drungalegur, en hér eru líka
margir á unga aldri. Konurnar
meira að segja þó nokkrar og einn-
ig bæði ungar og gamlar. Þegar
nánar er að gáð birtist síðan á
nokkuð óvæntan hátt persóna lista-
mannanna, en Jónatan nær á mörg-
um mynda sinna að fanga eitthvað
sem alla jafna er hulið. Hann fang-
ar einhvern kjarna, eitthvað í fikti
handanna, stellingunni, munnsvip
eða augnaráði og afhjúpar viðfangs-
efni sitt á óvæntan hátt, alltaf af
virðingu. Það er vel gert.
Og ekki síst er það framlag Guð-
mundar Andra sem grípur lesand-
ann. Andri fangar persónur með
glæsibrag, af þeim léttleika og
hlýju sem honum einum er lagið.
Ljóð hans um föður sinn Thor segir
meira en þúsund myndir. Ekki bara
um Thor, heldur líka um skáldskap-
inn, lífið og listina að lifa og vera.
Ljóð Guðmundar Andra ljá bókinni
aðra vídd, opna myndheiminn, segja
okkur eitthvað meira, eitthvað sem
við vissum ekki.
Ragna Sigurðardóttir
Hnotskurn: Ljósmyndir og ljóð draga
upp óvæntar og heillandi svipmyndir
af þekktum listamönnum og persón-
um í samfélaginu. Forvitnileg bók
sem maður sækir í aftur og aftur.
Eitthvað sem við vissum ekki
ANDLIT
Ljósmyndari: Jónatan Grétars-
son. Höfundur ljóða: Guðmundur
Andri Thorsson. Umbrot: Ámundi.
★★★★