Fréttablaðið - 01.04.2011, Blaðsíða 26

26 1. apríl 2011 FÖSTUDAGUR
Síðasta áratug störfuðu nær jafn margar konur og karlar við
kennslu við Háskóla Íslands. Þrátt
fyrir þetta voru konur mun ólík-
legri til að sækja um styrki sem
verkefnisstjórar í samkeppnissjóði
Rannsóknamiðstöðvar Íslands,
Rannís. Kynjaskekkja virðist því
vera til staðar við umsóknir og
úthlutun styrkja til vísindarann-
sókna.
Á árunum 2004-2010 voru tæp-
lega 70% karlar verkefnisstjórar
þeirra verkefna sem fengu styrk
frá Rannsóknasjóði en rúm 30%
konur. Rannsóknasjóður veit-
ir styrki á grundvelli almennra
áhersla Vísinda- og tækniráðs og á
grundvelli faglegs mats á gæðum
rannsóknaverkefna. Á sama tíma-
bili var hlutfall karla sem fengu
úthlutað úr Tækjasjóði um 78,4% og
konur 21,6%. Tækjasjóður styrkir
kaup á dýrum tækjum og búnaði til
rannsókna. Við úthlutun styrkja í
gegnum markáætlun á sviði vísinda
og tækni var um þrjú áherslusvið
að ræða: erfðafræði í þágu heil-
brigðis þar sem kynjahlutfallið var
50/50, örtækni þar sem allir verk-
efnisstjórar voru karlmenn og önd-
vegissetur og rannsóknaklasa þar
sem karlar voru verkefnisstjórar í
þremur verkefnum en kona í einu.
Hlutföllin snúast við innan Rann-
sóknarnámssjóðs, en þar voru
59,9% konur verkefnisstjórar og
40,2% karlar.
Karlar í öndvegi?
Spyrja má hvort hærri styrkupp-
hæðir sé að finna á þeim sviðum
þar sem karlar eru líklegri til að
sækja um? Sem dæmi má nefna
að innan markáætlunar um önd-
vegissetur og rannsóknaklasa sem
úthlutað var til í febrúar 2009 fóru
allt að 125 milljónir króna til verk-
efna um jarðhita og vitvélasetur
þar sem karlar voru verkefnis-
stjórar á meðan allt að 35 milljón-
ir króna fóru til rannsókna á jafn-
rétti og margbreytileika þar sem
kona var verkefnisstjóri. Ætlunin
er að óska eftir nánari greiningu á
skiptingu upphæða eftir kynjum og
sjóðum.
Í rannsókn sem unnin var á
vegum Evrópusambandsins árið
2009, „The Gender Challenge in
Research Funding – Assessing the
European National Scenes“, kemur
sama skekkja fram. Konur eru
almennt ólíklegri til að sækja um
styrki í rannsóknasjóði, sækja um
lægri upphæðir og fá lægra hlut-
fall af úthlutuðum styrkjum bæði
í fjölda talið og upphæðum. Hefur
þessi kynjaskekkja verið sérstak-
lega áberandi í öndvegisverkefnum.
Konum að kenna?
Lengi var talið að vísindi væru
hlutlaus og kynlaus, en æ fleiri
hafa gert sér grein fyrir að vís-
indin endurspegla umhverfi og
samfélag þeirra sem stunda þau.
Erlendar rannsóknir hafa sýnt
fram á að gerðar voru meiri kröf-
ur til kvenna sem fengu styrk en
karla. Konur urðu að birta 2,5 sinn-
um fleiri vísindagreinar en karlar
og fá mun fleiri tilvitnanir til að
fá styrk. (Konur í vísindum 2002,
bls. 6) Brottfall kvenna er einnig
meira eftir því sem hærra er komið
innan akademíunnar. Samspil flók-
inna samfélagslegra þátta virðist
draga úr möguleikum kvenna til
frama innan vísindanna. Vinnu-
markaður er kynjaskiptur, konur
skila sér verr inn í framhaldsnám,
nám tryggir þeim síður en körlum
öruggan starfsframa, konur sinna
heimili og börnum í meiri mæli en
karlar og konur og karlar sækja í
ólíkar fræðigreinar sem eru metn-
ar misjafnlega þegar kemur að
úthlutun styrkja.
Víða hafa stjórnvöld gripið
til ýmissa aðgerða til að fjölga
umsóknum kvenna s.s. með því að
hvetja konur til að sækja um styrki,
jafna kynjahlutföll innan úthlutun-
arnefnda, upplýsa um mikilvægi
kynjasjónarmiða við úthlutun og
skipulagningu styrkja, veita meiri
upplýsingar og efla rannsóknir á
orsökum og afleiðingum kynja-
skekkju innan vísindaumhverfisins.
Aukum jöfnuð
Á næstunni mun menntamálaráð-
herra setja af stað tilraunaverkefni
í kynjaðri hagstjórn á þessu sviði,
m.a. til að greina ástæður þess að
konur sækja síður í sjóðina en karl-
ar. Kanna þarf betur orsakir mis-
munandi þátttöku karla og kvenna
í vísindarannsóknum á Íslandi svo
hægt verði að grípa til markvissra
aðgerða til að auka hlut kvenna á
því sviði.
Nauðsynlegt er að tryggja jafn-
rétti á sem flestum sviðum sam-
félagsins og hluti af því er að fram-
lag karla og kvenna í vísindum sé
sem jafnast.
Kynjaskekkja við styrkveitingar?
Þann 25. janúar 2011 féll furðu-dómur í Héraðsdómi Austur-
lands um hvað Landsvirkjun beri að
greiða fyrir Jöklu. Bagaleg er þögn-
in sem ríkir um þetta mikilvæga
mál. Á því eru vissulega marg-
ir fletir en það er ekki eins flókið
og ætla mætti að óathuguðu máli.
Fyrir það fyrsta: Þetta er íslensk-
ur almenningur gegn Landsvirkj-
un en ekki gráðugir afdalabændur
gegn almenningi (ríkinu). Lands-
virkjun er ríki í ríkinu og hefur
verið í einkavæðingaferli áratugum
saman.
Til áréttingar: Ríkið á vel á 70%
vatnsréttinda sem fylgja Jöklu.
Þannig að „landeigendum“, sumsé
þeim sem eiga land í einkaeigu
sem liggur að Jöklu, er ætlað sam-
tals 400 milljónir í sinn hlut, ekki
1,6 milljarður (1,2 milljarður plús
20% skattur af rest fer beint í ríkis-
sjóð). Stóri eigandi vatnsréttinda er
íslenskur almenningur. Hvað þarf til
að almenningur átti sig á því?
Lykilspurning er þessi: Hvers
virði er vatnsorkan? Hvers virði er
bensínið sem knýr þetta allt áfram
– frumforsenda virkjunarinnar? Um
það snýst málið, þó lögmaður Lands-
virkjunar hafi gert allt sem í hans
valdi stendur til að flækja málið
og tekist bærilega upp. Miðað við
dóminn, en Jökla er tæp 14 prósent
allrar virkjanlegrar fallvatnsorku
Íslands, er vatnsorkan öll 12 millj-
arða króna virði – eða sem nemur
um það bil verði rúmlega hálfrar
Boeing-þotu? Um hvað eru menn
eiginlega að tala þegar fjallað er um
orkuauðlindir landsins og mikilvægi
þeirra? Landsvirkunarmenn segja
dómin hafa ótvírætt fordæmisgildi.
Skilaboðin sem verið er að senda
erlendum álbræðslum eru hrollvekj-
andi: Þið fáið raforku fyrir nánast
ekki neitt. Eftir dóminn fjallaði
Viðskiptablaðið um vatnsorku lands-
ins og þar er hún metin með hóflegri
notkun á 200 milljarða á ári!
Hagsmunum fórnað
til að fela klúður
Mórallinn í þjóðfélaginu er sá að nú
skal passa rækilega uppá að eng-
inn fái neitt fyrir eigur sínar. Svo
rammt kveður að þessu að frekar
vilja menn fórna gígantískum hags-
munum fremur en að einhver bóndi
fái hugsanlega einhverja hundrað-
þúsundkalla fyrir vatnsréttindi sín.
Fyrsta spurning allra sem ég reyni
að ræða þetta við er: Hvað ert þú
sjálfur að græða á þessu? Dettur
engum í hug að Landsvirkjun hljóti
að hafa gert fyrirvara á samningum
sínum við Alcoa um hvernig þetta
mál fari? Með öðrum orðum: Líklegt
má telja að ef orkan væri metin þó
ekki væri nema á 1/100 af raunveru-
legu virði þá kæmi Alcoa að því að
greiða þann reikning til dæmis með
hækkuðu orkuverði til stóriðju. Rík-
issjóður er að verða af gríðarlegum
fjármunum vegna kotungsháttar.
Þegar hið pantaða mat frá Lands-
virkjun kom fram vildu eigendur
vatnréttinda að sjálfsögðu ekki una
því. Árni Mathiesen þá fjármála-
ráðherra, sem handhafi vel á 70%
vatnsréttinda, var auðvitað á því
einnig og lýsti því yfir þá. Einhvers
staðar á leiðinni snérist honum
hugur og hann ákvað óvænt bak við
tjöldin að taka 180 gráðu snúning í
málinu og una matinu. Menn geta
velt því fyrir sér hvað olli hugar-
farsbreytingu Árna? Hvers vegna
hann ákvað að nánast selja Friðriki
Sophussyni þá forstjóra Landsvirkj-
unar sjálfdæmi í málinu og styrkja
þannig félaga sinn í sessi? Í leiðinni
bjarga þáverandi stjórnvöldum, Geir
H. Haarde og Valgerði Sverrisdótt-
ur, frá því klúðri að hafa ekki gengið
frá vatnréttindamálum áður en farið
var í ofboði til að virkja?
Dómari í þjónustu kerfisins
Pantað mat? Fyrsta matið (fjölmörg
önnur liggja fyrir sem kveða á um
allt annað) og dómurinn eru uppá
punkt og prik það sem Landsvirkj-
un ætlaði sér í upphaflegri kostn-
aðaráætlun að greiða fyrir vatns-
réttindin: 400 milljónir. Athugist,
þetta er eingreiðsla fyrir vatnrétt-
indin um alla eilífð en það tekur
Landsvirkjun fjóra mánuði að hafa
fyrir þessari upphæð með hagnaði
sínum af Kárahnjúkavirkjun einni
þrátt fyrir tombóluverð til Alcoa.
Módelið sem Landsvirkjun mið-
aði við í kostnaðaráætlun sinni er
Blönduvirkjun frá árinu 1980! (Af
hverju ekki að miða við Hamarskots-
lækinn í Hafnarfirði sem virkjaður
var 1894 og virði vatnsorku þá?)
Þetta er þrátt fyrir gerbreytt lands-
lag í orkumálum á heimsvísu, og
breytingar orkulaga frá árinu 2003.
Af hverju stillir Halldór Björnsson
héraðsdómari sér upp með þeim
hætti að gera lögmönnum sækjenda
að úrslitaatriði að afbyggja þetta
tiltekna mat sem byggir á fullkom-
lega úreltum forsendum? Að öðrum
kosti standi það. Auk þess að leggja
áherslu á í dómsorði að Árni Mathie-
sen hafi fyrir sína parta unað mati
Landsvirkjunar?! Í engu var tekið
tillit til fjölda fordæma um leigu á
vatnsorku í nútímanum og einfald-
lega raforkuverði og orkusölu dags-
ins í dag. Þórður Bogason lögfræð-
ingur Landsvirkjunar gat vart leynt
glotti sínu þegar dómur var kveðinn
upp klukkustund áður en Hæstirétt-
ur kom með álit sitt um stjórnlaga-
þingskosningar. Leitt að segja en
svarið gæti verið á þessa leið: Hall-
dór Björnsson héraðsdómari er tagl-
hnýtingur þess kerfis þaðan sem
hann þiggur vald sitt, laun og öryggi.
Borin von virðist fyrir einstaklinga
að sækja rétt sinn fyrir dómsstólum
kerfisins. Þannig starfa þeir og hafa
kannski alltaf gert.
Hrollvekjandi skilaboð
Menntamál
Eygló
Harðardóttir
Þingmaður
Framsóknarflokksins
Vatnsorka
Jakob Bjarnar
Grétarsson
á brotabrot af landi sem
liggur að Jöklu
Kostnaður forréttinda
Í umræðunni um stjórn fisk-veiða hafa tvær ástæður fyrir
óhagkvæmni forréttinda eins og
núverandi gjafakvóta lítið verið
ræddar.
Annars vegar viðurkenna
fylgismenn markaðshagkerfa
að samkeppni um takmörkuð
gæði sé almennt besta leiðin til
að hámarka verðmæti þeirra
og framþróun atvinnugreina
sem þau nýta. Þ.e.a.s. að sam-
keppni um kvóta hámarki verð-
mæti hans og stuðli að mestri
framþróun sjávarútvegs. Skipta
áhrif nýliðunar þar miklu máli.
Hins vegar er sá kostnaður
sem fylgir því að verja forrétt-
indi eins og gjafakvóta, sem ekki
fellur til ef réttindin eru seld á
markaði. Rökrétt er fyrir forrétt-
indahópa að leggja út í kostnað
við að vernda forréttindi sín og
fer kostnaðurinn eftir því hversu
líklegur árangur baráttunnar er.
Sá kostnaður getur í vissum til-
fellum orðið nánast jafn hár og
tekjurnar af forréttindunum.
Þannig gæti t.d. verið hag-
kvæmt fyrir handhafa gjafa-
kvóta að eyða næstum öllum
leigutekjunum af honum til að
koma í veg fyrir að landsmenn
fái þær, ef hann væri þá viss um
að halda honum. Eitthvað væri jú
eftir fyrir hann sjálfan sem ann-
ars færi til landsmanna. Fyrir
sjávarútveginn í heild gæti því
verið um verulegar fjárhæðir að
ræða sem færu í að verja gjafa-
kvótann. Sá kostnaður getur fal-
ist í ýmsu, t.d. í að því að niður-
greiða útgáfu dagblaðs, „leigja“
virðingu háskóla með kostun
starfsmanna þar eða greiða
í sjóði hliðhollra stjórnmála-
flokka. Sú leið er mun áhrifa-
ríkari ef þau framlög eru ekki
gefin upp og hafa því ekki áhrif
á fylgi hliðhollra flokka og því
ekki áhrif á árangur baráttunnar
fyrir forréttindunum.
Aðalatriðið er að kostnaðurinn
við vernd forréttindanna felur
ekki í sér neina verðmætasköp-
um fyrir þjóðarbúið og bætir
lífskjör ekkert. Þ.e.a.s. stórum
hluta af arði kvótans er hugs-
anlega sóað í baráttu við lands-
menn í stað þess að landsmenn
nýti hann sjálfir til einhvers
gagnlegs.
Þeir Íslendingar sem vilja
halda í núverandi gjafakvóta
vilja því ekki aðeins standa
vörð um það sem Sameinuðu
þjóðirnar kalla mannréttinda-
brot heldur líka fórna efnahags-
legri hagsæld. Það þurfa þeir að
rökstyðja.
Sjávarútvegur
Guðmundur Örn
Jónsson
verkfræðingur
Stórum hluta
af arði kvótans
er hugsanlega sóað í
baráttu við landsmenn í
stað þess að landsmenn
nýti hann sjálfir til ein-
hvers gagnlegs.
Skilaboðin sem
verið er að senda
erlendum álbræðslum eru
hrollvekjandi: Þið fáið raf-
orku fyrir nánast ekki neitt.
Konur eru al-
mennt ólíklegri
til að sækja um styrki í
rannsóknasjóði, sækja
um lægri upphæðir og fá
lægra hlutfall af úthlut-
uðum styrkjum
Smiðsbúð 6 210 Garðabæ Sími 564 5040
STOFUHÚSGÖGN
og sjónvarpsskápar !
T
il
bo
ð
w
w
w
.h
ir
zl
an
.is
Tilboð 47.280,-
Fullt verð 78.800,-
aðeins í hlyn og hvítu:
32.900,-
26.700,-
39.900,-
53.500,-
39.800,-
150.900,-