Búfræðingurinn - 01.01.1946, Qupperneq 10

8
BÚFRÆÐINGURINN
JÞessir þrír möguleikar eru taldir upp í þeirri röð, sem þeir
eru uppfundnir og notaðir.
1. Chilesaltpétur.
I honum eru 15.6 eða 16% af köfnunarefni í natríum nitrati
(NaNOs). Efni þetta er grafið úr jörðu í ríkinu Chile í Suður-
Ameríku. Þar finnst það saman við ýms önnur efni, sérstaklega
matarsalt og natríumsúlfat. í nokkrum öðrum löndum liafa
fundizt svipuð jarðlög og í Chile, t. d. Egiptalandi, Suðvestur-
Afríku, Bandaríkjum Norður-Ameríku, Mexikó og Argentínu,
en hvergi það nrikið, að vinnslan á natríumnitrati borgi sig,
» nema í Chile.
í norðurhluta Chile er um 700 km löng háslétta, sem að austan takmarkast
a£ Andesfjöllunum, en að vestan af lægri fjallgarði. Á þessari hásléttu finnast
víða, í 800 til 2000 m hæð, jarðlög, scm í er meira cða minna af natríumnitrati.
I>að getur orðið mest um 50%, en nú orðið finnst sjaldan yfir 30% vegna þess,
að bcztu jarðlögin cru eydd. Sé minna af nitrati cn 8%, borgar vinnslan sig ekki,
þó notaðar séu nýtízku aðferðir.
Chilesaltpétur er framleiddur eftir tveimur nokkuð mismunandi aðferðum.
Fyrir báðar aðferðirnar er það sameiginlegt, að jarðlögin eru sprengd upp og
mulin, en misjafnlega mikið eftir því, hvora aðferðina á að nota. Önnur aðferðin
ncfnist Shanks. Þegar hún er notuð, er efnið grófmalað og leyst upp í heitu
vatni í 'tórum járngeymuin, er lúturinn látinn renna úr cinum járngeymi í
annan, og með því að hækka liitastigið leysist rnikið upp í lútnum. Hann er
síðan leiddur 'í geymi, og þar botnfalla allar óuppleystar leifar. Þar á eftir er
vökvinn látinn renna í kæli. Við kólnunina botnsezt natríumnitratið, en lútur-
inn et notaður áfram við að leysa upp meira af jarðefninu.
Natríumnitratið er þurrkað. Það er í stórum kristöllum, gráleitt að lit. Köfn-
unarefnismagnið er 15.6%, og svarar það til þess, að í efninu séu 5% af öðrum
efnum cn natriumnitrati, og vegna þessara annarra efna hæltir Chilesaltpétr-
inum t.il að hlaupa í kekki, þegar hann er geymdur.
Þegar Guggenheims aðferð er notuð, er jarðefnið malað fínna og leyst upp í
volgu vatni í stórum steinsteyptum kerum. Upplausnin verður ekki eins mettuð
og þcgar Shanks aðferð er notuð vegna þess, að hún cr kaldari. Með kælingu á
upplausninni í 5° C, botnsezt natríumnitratið. Það cr síðan þurrkað og brætt.
Bráðnu er því sprautað í kælirúm, og þar storknar það í lillar hvítar kúlur.
Chilesaltpétur framleiddur eftir þessari aðferð er hreinni en sá áburður, sem
framleiddur er mcð hinni aðferðinni, og hefur 16% af köfnunarefni.
í Chilesaltpétri er örlítið af mörgum frumefnum. Sumir hafa haldið því fram,
að vegna þeirra væri þessi áburður belri en köfnunarefnisálnirður búinn til úr