Búfræðingurinn - 01.01.1946, Qupperneq 11

BUFRÆfilNGURlNN
9
loftinu, sérstaklega hcfur verið bent á joð og bór, en af þeim er svolítið í Chile-
saltpétri. Að framangreind skoðun hafi við rök að styðjast, hefur ekki verið
sannað, en af sumum er talið, að magn umræddra efna í Chilesaltpétri sé svo
lítið, að þýðing þeirra sé af þeim áslæðum hverfandi.
]>að kemur fyrir, að í Chilesallpétri er perklórat NaClO,. Efni þetta er citrað
og cyðilcggur jurtagróður.
Framleiðsla Chilesaltpétur byrjaði eins og áður getur 1813, en hann var fyrst
fluttur til Evrópu 1830. I fleiri áraLugi var þetta nær eini köfnunarefnisáburð-
urinn, sem fáanlcgur var. Framleiðsla hans náði hámarki 1917 til 1918, 2.9 milj-
ónir tonna á ári. Á seinni árum hefur framleiðslan farið minnkandi vegna sam-
keppni annarra áburðartegunda og var árin fyrir styrjöldina 1.3 miljónir tonna.
2. Natriumsaltpétur.
Það cr natríumnitrat, scm búið cr lil með því að láta sóda ( saltpéturssýru.
Vegna þess, að sódi er notaður til að mctta saltpéturssýruna, verðttr ögn af natr-
íumkarbónati í áburðinum, en það hefur þau áhrif, að í upplausn hefur natr-
íumsaltpéturinn lútkennd áhrif.
í natríumsaltpétri eru 16% af köfnunarefni, og svarar hann að því leyti til
Chilesaltpéturs. Hann var framleiddur í fleiri löndum, t. d. Þýzkalandi, Noregi
og Bandarikjum Norður-Ameríku, en framleiðslan var lítil í samanburði við
aðrar köfnunarefnisáburðartegundir.
3. Noregssaltpétur.
Hann var framlciddur í Noregi cins og áður er sagt, með aðferð, sem kennd
er við þá Birkcland og Eyde. En þeim 'neppnaðist árið 1905 að búa til áhöld,
sem hægt var að nota með hagfræðilega góðum árangri við framleiðslu salt-
péturs. Aðferð þeirra og áhöldum skal nú nokkuð lýst, þó þelta hafi nú orðið
meiri sögulega þýðingu cn hagnýta.
1 eldföstum tdossaofnum er komð fyrir rafmagnspólum fyrir riðstraum
mcð hárri spennu. Á milli pólanna verður stór rafurmagnsneisti. Honum cr
dreift með segulmagni í logandi plötu. Ef ofninn er nógu stór og krafturinn
nógu mikill, verður hitinn á milli rafurmagnspólanna um 3000 gráður. Þá er
Idásið á milli þeirra vcnjulegu lofti, en í þvi er um súrefni og •% köfnunar-
cfni. Vcgna hitans komast sameindir loftsins á mikla hreyfingu, rekast hvor á
aðra, með þeim afleiðingum, að nokkur hluti, 1.5% af köfnunarefnis-sameind-
unum, klofna í frumeindir og geta sameinazt súrefnisfrumeindum og myndað
l'öfnunaiefnissýi ing NO. Með skyndilegri kælingu og með þvi að láta köfnunar-
efnissýringinn streyma í gegnum sérstakt sýringartæki, er honum breytt í köfn-
unarefnisyfirsýring N02. Köfnunarefnisgasið er síðan leitt í gegnum röð af
háum granítturnum, sem fylltir eru af kvarzsteinum, sem kalt vatn seitlar eftir.
Köfnunarefnissýringarnir sameinasl vatninu og mynda sallpéturssýru. í henni
cr svo leystur upp kalksteinn og vökvinn siðan eimdur úr upplausninni.