Frjáls verslun - 01.01.2002, Síða 6

RITSTJÓRNARGREIN
Buddan eða orðsins brandur?
Stundum taka umræður óvænta stefnu og leiðast
út í ógöngur. Það gerðist á Alþingi á dögunum
þegar þingheimur ræddi baráttuna við verð-
bólguna. Skyndilega varð mikið uppistand; þing-
heimur uppgötvaði allt í einu að það ríkti fákeppni
víða í atvinnulífi Islendinga og að hún væri orsök
verðbólgunnar. Þetta var ný ógn. Nú var hægt að
kenna einhverjum um. Allt í einu stafaði verð-
bólgan ekki af ofvexti í ríkisútgjöldum, of miklu
peningaflæði sem fóðrar verðbólguna, launa-
hækkunum vegna umframeftirspurnar eftir
vinnuafli eða gengishrapi krónunnar. Nei, nú var það fákeppnin
- og sökudólgurinn var Baugur. Málsheijandi umræðunnar var
Össur Skarphéðinsson, formaður Samfýlkingarinnar, og sagði
hann að stóru verslunarkeðjurnar í landinu hefðu í skjóli
einokunar keyrt upp matarverð og „að hreðjatak þeirra á
markaðnum hefði kallað fáheyrða dýrtíð yfir neytendur". Davíð
Oddsson forsætisráðherra lagði því miður orð í belg og sagði
að auðvitað ætti að fýlgja því eftir að stórir aðilar misnotuðu
ekki aðstöðu sína og 60% eignaraðild á verslunaríyrirtækjum í
matvælaiðnaði væri allt of há hlutdeild og auðvitað kæmi til
greina af hálfú ríkisins og Alþingis að skipta upp slíkum iýrir-
tækjum - væru þau misnotuð. Daginn eftir uppistandið upp-
götvuðu menn hins vegar að ef skipta ætti upp öllum fyrir-
tækjum á íslandi sem hafa yfir 50% markaðshlutdeild gæti
orðið mikið blóðbað.
Eru markaðsöflin galin? Fákeppni og tvíkeppni á mörgum
mörkuðum hefur einkennt íslenskt viðskiptalíf í áratugi. Aður
voru það stjórmálaöflin sem skiptu atvinnulifinu upp í fylkingar,
en í seinni tíð snýst fákeppni í hugum flestra um það hvers
vegna markaðsöflin sjálf hafa leitast við að hafa aðeins tvö til
þijú stór og ráðandi fyrirtæki, ásamt nokkrum smáum, á
hveijum markaði fyrir sig. Menn hafa sagt sem svo að það ríki
frjáls samkeppni á meðan ný fyrirtæki, innlend sem erlend,
hafa frjálsan aðgang að mörkuðum hér; á meðan nýir menn
með nýjar hugmyndir komast að. En hvers vegna allur þessir
vilji til að láta fyrirtæki vaxa, t.d. með því að sameina þau
öðrum? Hvers vegna eru ekki á öllum mörkuðum
tugir fyrirtækja að keppa, það vita jú allir að
þannig væri samkeppnin virkust og viðskiptalífið
ferskast og skemmtilegast? Hvers vegna láta
markaðsöflin svona, eru þau orðin galin?
Neytendur ákveða stærð fyrirtækja Svarið er að
fyrirtæki reyna að stækka til að lifa af, skila hlut-
höfum sínum viðunandi ávöxtun, tryggja fólki
starfsöryggi og samkeppnishæf laun og síðast en
ekki síst, til að geta náð í fleiri viðskiptavini með
því að bjóða þeim bætt kjör og lægra vöruverð - t.d. í gegnum
stórinnkaup og hagræðingu. Öll fyrirtæki vilja vaxa og oft er
eina leiðin sú að fara af heimamarkaði og út fyrir landssteinana.
Nefnt hefur verið að á Islandi búi jafnmargir og í borginni
Grimsby á Englandi, stærri er hann nú ekki markaðurinn á
Islandi. Og hvað er annars heimamarkaður þegar allur heimur-
inn er orðinn eitt markaðssvæði? Og hvenær eiga stjórnvöld að
grípa inn í atburðarás markaðarins og refsa stórum fyrirtækjum
sem misnota aðstöðu sína; t.d. þeim sem beita bellibrögðum og
hindra aðra í að komast að með vöru sína eða þjónustu? Spurn-
ingarnar eru margar um fákeppni og stærð fyrirtækja. En þegar
allt kemur til alls eru það neytendur sjálfir - viðskiptavinir fyrir-
tækja - sem ákveða stærð fyrirtækja og hversu ráðandi þau
verða. Bónus stækkaði ekki af sjálfú sér. Fyrirtæki verða stór
vegna þess að fólk vill skipta við þau. A matvörumarkaði greiða
neytendur daglega atkvæði sitt með budduna að vopni, fara
bara annað eða sleppa að kaupa vöru á okurverði. Ef vínber
kosta þúsundir króna kilóið fyrir jólin þá á að loka buddunni og
sleppa vínbeijunum. Það er gula spjaldið til kaupmannsins.
Treystum fólki Eigum við ekki að treysta fólki, með budduna
að vopni, til að ákveða áffam hve stór og öflug fyrirtæki verða?
Stjórnmálamenn geta á meðan beitt orðsins brandi í þingheimi,
vonandi minnugir þess að fæst orð bera minnsta ábyrgð, ekki
síst þegar umræður leiðast út í ógöngur og bera keim af
lýðskrumi.
Jón G. Hauksson
llf rnL m ^ fj JT rrm

Stofhuð 1939
Sérrit um viðskiþta-, efnahags- og atvinnumál - 64. ár
Sjöfn Guðrún Helga Geir Ólafsson Hallgrímur
Sigurgeirsdóttir Sigurðardóttir Ijósmyndari Egilsson
auglýsingastjóri blaðamaður útlitsteiknari
RTTSTJÓRI OG ÁBYRGÐARMAÐUR: Jón G. Hauksson
AUGLÝSINGASTJÓRI: Sjöfn Sigurgeirsdóttir
BLAÐAMAÐUR: Guðrún Helga Sigurðardóttir
UÓSMYNDARI: Geir Ólafsson
RTTSTJÓRN, AUGLÝSINGAR OG AFGREIÐSLA:
Borgartúni 23,105 Reykjavík, sími: 512 7575, fax: 561 8646, netfang: fv@heimur.is
ÁSKRIFTARVERÐ: kr 7.100,-10% afsláttur ef greitt er með kreditkorti.
LAUSASÖLUVERÐ: 699 kr.
UMBROT: Hallgrímur Egilsson
ÚTGEFANDI: Heimur hf.
V heimur
DREIFING: Heimurhf., sími 512 7575
FILMUVINNA, PRENTUN OG BÓKBAND: Grafik - Gutenberg hf.
LTTGREININGAR: Heimur hf. - Öll réttindi áskilin varðandi efni og myndir
ISSN 1017-3544
6