Morgunn - 01.12.1991, Blaðsíða 52

Siðgæði í Búddhisma
MORGUNN
2. Leggja ekki hald á nokkuð það, sem ekki er
boðið fram.
Þetta kemur í stað þess að segja „þú skalt ekki stela".
Þetta er eins og menn sjá miklu erfiðara að uppfylla.
Það er hægt að komast yfir verðmæti á margan annan
hátt en beinlínis með því að ræna og stela. Það má t.d.
blekkja. Eftir því sem þjóðfélögin verða flóknari eftir því
aukast möguleikarnir til að auðgast án þess að stela.
Stjórnvöld koma til sögunnar og þurrka út mörk þess
að stela og stela ekki, ef þau ekki beinlínis neyða menn
til þess að stela.
Það eru ekki reglur þjófélagsins, sem eru geðþótta
ákvarðanir stjórnvalda, sem skipta máli. Heldur er það
annarsvegar græðgin, að vilja komast yfir, safna og
hinsvegar afstaðan gagnvart þolandanum (virðingin fyrir
því sem annarra er, ásetningurinn að gera öðrum illt
eða gott). Það er ævinlega hin huglæga afstaða sem
mestu máli skiptir. Því karma er vilji - eins og áður
sagði. Aðeins „trúarbrögð" sem stefna að valdi og gera
sig ánægð með vald, taka svo til orða: þú skalt eða þú
skalt ekki. Ytra atferli nægir þeim. Það er þá ekki
hugurinn sem máli skiptir.
Annað Heitið er afar strangt og erfitt að uppfylla til
fullnustu og krefst sívökullar athygli. En það er einmitt
höfuð-markmið búddhista að athyglin sé sífellt á verði.
(Sama afstaða er ríkjandi í hinni íslensku heiðni og
Eddu-kvæðunum: „Gáttir allar áður gangi fram of skoða
skyli" og svo frv.).
Heitin eru þannig fram sett að þau eru auðveld í
„annan endann" en erfið í hinn. Það er strax hægt að
bæta sig, en það er erfitt að verða fullnumi. Hér gildir
ekkert „annað hvort - eða".
í stað þess að setja fram nákvæmar reglur yfir það
sem MÁ eða MÁ EKKI, eru menn hvattir til að vera
stöðugt á varðbergi og ákvörðunin sett undir ábyrgð
einstaklingsins. (Það er einnig aðferð íslensku heiðninnar
50