Morgunn - 01.12.1991, Side 65

MORGUNN
Siðgæði í Búddhisma
Við verðum að gera okkur grein fyrir þrennu:
1) Hvenær erum við að tala um kenninguna ?
2) Hvenær erum við að tala um framkvæmdina ?
3) Og hvenær má kenna kenningunni um fram-
kvæmdina og hvenær ekki ? Einatt er öllu þessu ruglað
saman þannig að enginn veit um hvað hinn er að tala.
Hvað kenninguna varðar ætti þessi grein a.m.k. að
sýna mönnum fram á að slík gagnrýni á ekki rétt á sér
- a.m.k. ekki hvað búddhismann varðar. Hvað fram-
kvæmdina varðar - þann veruleika sem blasir við
vestrænum í Austurlöndum - þá er gagnrýnin réttmæt.
Austurlandabúinn hefir ríka tilhneigingu til að líta
framhjá þjáningum nágrannans - hann er ekki miskunn-
sami Samverjinn. Á sama tíma veltir hann sér upp úr
háfleygri heimspeki um „atma" eða „atman" (sálina) og
„Brahman" (Guðdóminn). Hann friðar sálina með því að
segja: „þetta er þeirra karma - skítt með það". Þetta er
að vísu rökvilla, sem hinn almenni hindúi kemur ekki
eða vill ekki koma auga á því það er hans eigið góða
„karma" að fá þarna tækifæri til að taka að sér hlutverk
miskunnsama Samverjans. En hann nýtir ekki tækifærið.
Mannmergðin í Austurlöndum ásamt stærð verk-
efnisins stuðlar og að sljóleika í þessum efnum. Það
sama hefir verið að gerast hér á Vesturlöndum - fyrst
í stórborgunum, og verður nú á hinum verstu og
síðustu tímum æ meira áberandi hér upp á Fróni. Við
skulum bara gæta að okkur. (beir höfðu rottu-sjúkrahús
á Indlandi þegar vestrænir komu þangað en sinntu
síður tegundinni „homo sapiens". Hvað skyldi vera með
„karma" hjá rottum ?).
Þá er erfiðari spurning: Að hvaða marki eru trúar-
eða siðferðishug- myndir austrænna ábyrgar fyrir
austrænum veruleika og að hvaða marki eru orsakirnar
annars eðlis ? Þessu verður auðvitað ekki svarað til
fullnustu. En svarið er að þær eiga einhvern þátt í því
hvernig þjóðfélagsveruleikinn er en ekki allan. Nú geri
ég greinarmun á búddhistum og hindúum, sem Vestur-
63