Morgunblaðið - 03.01.2009, Síða 25

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 2009
Allt eru þetta ríkuleg verðmæti,
raunverulegar auðlindir sem ættu
ásamt hæfileikum landsmanna sjálfra
og dugnaði að gera okkur kleift að
vinna fljótt og vel bug á erfiðleikum.
Til að nýta þessi fjölþættu tæki-
færi, færa öllum skapandi vinnu og
fjölskyldum viðunandi efnahag, þurf-
um við Íslendingar sem fyrst að ná
samstöðu um endurgerð þjóðfélags-
ins, um réttlátara og lýðræðislegra
samfélag, um sáttmála sem mótaður
yrði í krafti hinnar öflugu umræðu
sem einkennt hefur viðbrögð þjóð-
arinnar.
Slíkir sáttmálar voru kjarninn í
hugmyndum sem heimspekingar
fyrri alda gerðu að grundvelli hins
vestræna lýðræðis, þjóðfélagssýnar
sem óf saman gildin sem hafa ætti að
leiðarljósi. Sjálfstæðisbarátta okkar
Íslendinga var öðru fremur háð með
vísan í formlegan rétt, ákvæði í
stjórnarskrá, uppgjör við Dani, deilur
um ríkisráð og sambandslög, en um-
ræðunni um gerð og grunngildi sam-
félagsins vikið um of til hliðar.
Nú þurfum við í kjölfar hinnar erf-
iðu reynslu að gefa okkur tíma til að
móta sáttmála um samfélagið, ræða
efni hans og áherslur á opnum fund-
um, á vettvangi skóla og atvinnulífs, í
félagasamtökum, sveitarstjórnum, á
Alþingi og í fjölmiðlunum, sækja í
smiðju annarra þjóða, meta eigin
sögu, arfleifðina, hugmyndir heim-
spekinga sem lögðu grundvöll að lýð-
ræðinu.
Í slíkri umfjöllun hefðu allir ótví-
ræðan rétt til að láta í sér heyra, bæði
málfrelsi og tillögurétt. Ef vel tækist
til kæmi til greina að sáttmálinn yrði
svo staðfestur í sérstakri atkvæða-
greiðslu því gerð hans myndi byggja
á valdinu sem er hjá fólkinu í landinu,
þjóðinni sjálfri.
Á þann hátt myndi sáttmálinn efla
samstöðu og gagnkvæmt traust, fela í
sér samkomulag kynslóðanna,
styrkja áherslur á gildin sem mölur
og ryð fá eigi grandað, hófsemi, heið-
arleika, aðhald og hyggindi, festa í
sessi þá hugsjón um samhjálp sem
ávallt hefur verið leiðarljós Íslend-
inga þegar áföll og hamfarir valda
tjóni, lögmálið sem á rætur í stofnun
hreppanna á þjóðveldisöld.
Í slíkum sáttmála gætum við hafið
til vegs áherslur á hið opna, gagnsæja
og lýðræðislega samfélag þar sem
rétturinn til upplýsinga er ávallt virt-
ur við ákvarðanir, stefnumótun og
stjórnarhætti.
Sáttmálinn yrði vegvísir sem öllum
bæri að virða; eins konar hljómbotn
nýrrar sjálfsmyndar og siðferðilegur
burðarás í hinu nýja Íslandi sem
skapað yrði í kjölfar kreppunnar.
Endurreisnin, verkefni dagsins og
næstu ára, myndi öðlast traustar
undirstöður í þjóðarsamræðu af þess-
um toga, sáttargjörð um grunnþætti
samfélagsins. En endurreisnin þarf
líka að fela í sér þjóðarátak um öfluga
sókn.
Auðlindirnar sem ég nefndi áðan
og hæfileikar landsmanna allra, verk-
vit og bókvit ættu að gera okkur
kleift að ná á fáeinum árum fyrri
styrk. Útflutningur á matvælum,
tækni og hugbúnaði hefur haldið
áfram; fjölmargir sprotar iða af
frjórri nýsköpun. Glæsileg starfsemi
Marels og Össurar, svo að dæmi séu
nefnd, fyrirtækja sem enn sækja
fram um víða veröld, átti sér einmitt
upphaf í litlum garði.
Við ættum kannski líkt og sumar
þjóðir sem lent hafa í stríði að kapp-
kosta að gera sérhvern vinnustað að
vettvangi sóknar, öll fyrirtæki, vel-
ferðarstofnanir, skóla og fé-
lagasamtök, alls staðar þar sem við
göngum til verka, sinnum daglegri
önn.
Við þurfum að sækja fram í sér-
hverjum firði, hverjum dal, í byggð-
arlögum, stórum og smáum, í hverf-
um Reykjavíkur og nágrennis, í
sveitum landsins, sjávarbyggðum;
horfa til nýrra tíma, sjá tækifærin
sem eru að skapast – og þau eru
mörg; nýta hugvit og hæfni; efla enn
frekar það sem reynst hefur traust.
Við verðum að læra af mistökunum
en muna um leið að Ísland er ríkulega
búið að einmitt þeim auðlindum sem
hin nýja öld gerir sífellt verðmætari,
muna að saman lyftum við grettistaki
í anda skáldsins:
„Maðurinn einn er ei nema hálfur,
með öðrum er hann meiri en hann
sjálfur.“
Þjóðarátak til nýrrar sóknar, til
dæmis bundið við næstu tvö ár, gæti
ásamt sáttmálanum um hið réttláta
samfélag orðið viðspyrnan sem dygði,
aflvaki sem leysti úr læðingi ótal
krafta.
Það er mikið í húfi, framtíð og vel-
ferð Íslendinga. Fundirnir sem ég hef
á undanförnum vikum átt með þús-
undum landsmanna hafa sannfært
mig um að þjóðin er reiðubúin að
snúa vörn í sókn.
Nú þurfa allir að leggjast á árar og
ég hef ákveðið að gera hvað ég get,
heimsækja á næstu mánuðum og
misserum alla landshluta og sem flest
byggðarlög til að efla samstöðu um
slíkt þjóðarátak.
Við getum sem betur fer sótt
hvatningu í fjölmargt sem vel var
gert á liðnu ári, í sigrana sem þús-
undir unnu, ungir og aldnir.
Íslensku landsliðin í knattspyrnu
kvenna og handknattleik karla gerðu
garðinn frægan og eru í þessum efn-
um fordæmi. Hjá þeim réð úrslitum
samstaða og baráttuandi, agi og þjálf-
un, úthald og gleði. Hver og einn
gerði skyldu sína, vissi að án hinna
yrðu engin mörk skoruð.
Höfum þessi frábæru landslið að
fyrirmynd, gerum árangur þeirra að
hvatningu um að taka höndum sam-
an, færa Íslandi, börnum okkar og
óbornum kynslóðum heill og heiður;
bæði nú og ávallt; um alla framtíð.
rinnar er brýn vakning
hæfni í atvinnulífi leiðir til var-
anlegrar stöðnunar, vonleysis og um
síðir til uppgjafar. Þá leið skulum við
ekki fara. Við skulum heldur halda
áfram að fylgja nágrönnum okkar,
eiga samleið með þeim og byggja hér
samfélag sem veitir öllum tækifæri til
að reyna sig og finna kröftum sínum
viðnám. Og nú þekkjum við þau sker
sem við þurfum að forðast. Það er
ekki þar með sagt að sú leið verði
áfallalaus; þannig er lífið ekki. Við
þurfum að læra af okkar erfiðu
reynslu nú og hagnýta okkur hana í
stað þess að láta hana hneppa okkur í
fjötra ótta og vonleysis. Við þurfum
að hafa það skipulag í fjármálalífi
landsins sem er venjulegu fólki skilj-
anlegt en forðast þá flækju í við-
skiptum og þá feluleiki sem vekja
vantrú og tortryggni venjulegs fólks.
Með gagnsæi í viðskiptalífinu má
þannig draga betur fram hin gömlu
og góðu gildi sem okkur voru kennd í
æsku og við höfum alist upp við:
dugnað, heiðarleika, fyrirhyggju og
útsjónarsemi samhliða auðmýkt og
þakklæti fyrir það sem okkur hefur
verið gefið.
Góðir landsmenn.
Tengsl okkar Íslendinga við aðrar
þjóðir hafa verið mjög til umræðu
undanfarin ár. Það er ekki nýtt. Ein-
hvern veginn er það svo að Íslend-
ingar eru tortryggnari gagnvart er-
lendu valdi en gildir um margar aðrar
þjóðar. Ástæðunnar er auðvitað að
leita í sögu okkar og hvernig við höf-
um túlkað hana. En það er mikilvægt
fyrir okkur að eiga í senn góða banda-
menn og að tillit sé tekið til okkar
þegar ákvarðanir eru teknar í þess-
um hluta heimsins.
Nú er fjallað um það hvort Íslend-
ingar eigi að stíga skrefið til fulls og
gerast aðildarríki Evrópusambands-
ins. Þegar við tókumst síðast á um
slík mál, um og upp úr 1990, var
margt öðruvísi umhorfs í heiminum.
Niðurstaðan varð sú að stíga það
skref að gerast aðilar að Evrópska
efnahagssvæðinu. Ég tel að það hafi
gefist vel. En ástæðan fyrir því að
ekki var lengra farið á sínum tíma var
fyrst og fremst sú að við Íslendingar
vildum standa tryggan vörð um auð-
lindir okkar, hafa fullt forræði yfir
þeim sjálfir.
Vissulega er tímabært að taka
þetta mál til yfirvegunar að nýju. Mat
á því hvernig hagsmunum Íslands er
best borgið er sífellt viðfangsefni
stjórnmálanna. Við eigum ekki að
nálgast það með fordómum. En ekki
heldur halda því fram að hér sé ein-
hverja töfralausn að finna. Nóg er að
benda á löndin í kringum okkur til að
sjá að þar er líka við margvíslegan
vanda að etja, bæði samfélagslegan
og efnahagslegan. Mjög mikilvægt er
að sú samstaða sem náðist á sínum
tíma um varðstöðu um auðlindir
landsins haldi og ég tel að málflutn-
ingur allra forustumanna stjórn-
málaflokkanna bendi til að svo geti
verið áfram. Það eru margar hliðar á
þessu máli, hagsmunir einstakra at-
vinnugreina, einstakra landsvæða,
gjaldmiðillinn, fullveldishugtakið, for-
ræði auðlinda o.s.frv. Og svo er auð-
vitað það sjónarmið uppi að sú hug-
myndafræði, sem Evrópusambandið
byggist á, sé ekki eftirsóknarverð.
Hér er um langtíma viðfangsefni
að ræða og þjóðin sjálf verður að
skera úr um það hvert skal haldið í
þessum efnum. En það er á ábyrgð
okkar stjórnmálamanna að haldið sé
uppi vönduðum málflutningi um
hugsanlega aðild að Evrópusamband-
inu, þannig að kostirnir séu skýrir og
réttir.
Kæru landsmenn!
Sigurbjörn Einarsson biskup lést
síðsumars. Fáir nutu viðlíka virð-
ingar og vinsælda með þjóðinni og
hann. Fyrir jólin kom út bók með
sálmum hans og ljóðum, Eigi stjörn-
um ofar. Þar er margt vel sagt og
snilldarlega ort:
Ó, vertu, Guð, í verki manns,
í vilja, draumi, anda hans,
í þrá og starfi þjóða,
að sagan verði sigur þinn
og signi jörðu himinninn
sem gróðurreit hins góða.
Ég á mér þá ósk í kvöld, góðir
landsmenn, að guð gefi okkur öllum
þrek og bjartsýni til að takast á við
þau verkefni sem nýtt ár færir okkur.
Það er ásetningur minn og þeirra
sem með mér starfa í stjórnmálum að
gera allt sem í okkar valdi stendur til
að treysta þá umgjörð sem almenn-
ingur þarf að hafa um daglegt líf sitt
til að geta á eigin forsendum skapað
gróðurreit hins góða.
Við erum góðu vön, Íslendingar, og
höfum vanið okkur við samfellda
framfarasókn. Sem betur fer þýða
áföllin, sem við höfum orðið fyrir,
ekki meiri efnalega afturför, þegar á
heildina er litið, en sem nemur fáum
árum. Það munum við vinna upp á
næstu árum. Það er ekki bara von
heldur líka bjargföst vissa.
Fögnum nýju ári í þeim anda.
Góðar stundir.
nskrar þjóðar
Þar sem auglýsingin nær til neytenda
F
í
t
o
n
/
S
Í
A
*annan hvorn miðilinn eða báða, skv.
fjölmiðlakönnun Capacent Gallup á
tímabilinu ágúst–október 2008, allir
landsmenn 20 til 70 ára
77%
þjóðarinnar
lesa
Morgunblaðið
og mbl.is
daglega*
Þess vegna eru auglýsendur
öruggir um athygli einmitt í
Morgunblaðinu eða mbl.is.
Það er gott að vera í miðli
sem þjóðin les.