Morgunblaðið - 03.01.2009, Qupperneq 31

Umræðan 31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 2009
Forðist að koma kerti fyrir nálægt
opnum glugga þar sem vindur getur
sveiflað gluggatjöldum í kertalogann
Munið að slökkva
á kertunum
Slökkvilið
Höfuðborgarsvæðisins
Morgunblaðinu hefur borist mikill fjöldi greina og pistla frá lesendum um ástandið í efnahagsmálum landsins.
Margir höfundar lýsa áhyggjum sínum af þróun mála og margir gera tillögur um leiðir út úr efnahagsvanda þjóð-
arinnar. Morgunblaðið leggur áherslu á að gera þessum umræðum góð skil í blaðinu á næstunni.
Skoðanir fólksins Þjóðin getur því aðeinstekist á við þá þær
þrengingar sem fram-
undan eru að uppgjör
við fortíðina sé hafið af alvöru. Að-
eins á þann hátt geta stjórn-
málamenn og stofnanir þjóðfélags-
ins endurheimt glatað traust og
eytt tortryggni. ’
Í FINANCIAL Times
fjallar John Thornhill ný-
verið um þjóðernishyggju í
Evrópu. Hann fjallar um
Evrópusamstarfið og þá
þróun sem stærstu hag-
kerfin hafa kosið sér að
undanförnu. Reyndar hafa
Bretar og Frakkar nokk-
urn veginn hagað sér eins
og þeim sýnist innan ESB en Þjóðverjar
hafa hingað til litið á hagsmuni sína og Evr-
ópu sem sameiginlega; eða þar til nú! Í
Evrópusamstarfinu urðu landamærin óljós-
ari og þjóðríkin líkari, en þegar kreppti að
skerptist á þjóðernishyggjunni bæði í menn-
ingarlegu og efnahagslegu tilliti, enda vart
hægt að skilja þar á milli svo vel fari. Nú
eru Þjóðverjar að feta í fótspor Breta og
Frakka og átta sig á að hagsmunir þeirra
fara ekki lengur saman með hagsmunum
Evrópu. Evrópusamstarfið er í miklu póli-
tísku og efnahagslegu uppnámi. Þjóðverjar
kjúfa sig frá gjaldeyrisstefnu evrusvæðisins,
og eru mörg ríki, eins og Ítalía, í stökustu
vandræðum vegna þess hversu hátt gengi
evrunnar er skráð m.t.t. útflutnings. Þjóð-
verjar bregðast öðruvísi og að mínu mati
með skynsamari hætti við kreppunni, því
þeir vita að um er að ræða langa og illvíga
kreppu. Þeir vilja ekki eyða öllu púðrinu
strax og bíða með efnahagslega örvun þang-
að til það fer að kreppa að hjá þeim. Bretar
myndir um atvinnubótavinnu með gegnd-
arlausri útprentun á dollurum. Við skulum
átta okkur á því að mörg hagfræðileg fífl
sjá sér hér leik á borði: Þeim finnst hern-
aður góð atvinnubótavinna, og jafnvel þó
hermenn séu drepnir verða þurfalingarnir
bara færri. Hernaður færir vöxt í hagkerfið
og hergögn og vopnaframleiðsla fara á fullt;
slíkt skapar störf og kemur peningum á
hreyfingu.
Við skulum átta okkur á því að krepp-
urnar tvær á seinustu öld enduðu með
heimsstyrjöldum og kannski enduðu þær
vegna heimsstyrjaldanna.
Hagfræði stríða er vond hagfræði og ill.
Lausnin sem hagfræði seinni heimsstyrjald-
arinnar gaf af sér var að það voru um 60
milljónum færri menn um auðlindir heims-
ins en ella.
Ég vil varpa þeirri áskorun til lesenda að
knýja utanríkisráðherra til að standa fyrir
stofnun friðareiðs í alþjóðlegu samstarfi.
Við gætum orðið fyrst þjóða til þess að
standa fyrir friðareið sem segir að stríð
verði ekki háð á grundvelli efnahagslegra
þrenginga, sama hversu djúpar og lang-
vinnar þær kunna að verða. Friðareiður
skyldi einnig vera um alþjóðlega samvinnu
og hjálpsemi.
Meira: mbl.is/esb
áður kynnst. Menningarleg tengsl voru mik-
il á milli heimshluta einkum á milli Evr-
ópuþjóða. Evrópa var á hátindi sínum og
þótti öllum að siðmenningin væri komið á
þann stað, og velmegunin svo mikil, að
óhugsandi væri að það kæmi til stríða á
milli Evrópuþjóða. Ekki liðu mörg árin og
eftir tvær heimskreppur fylgdu ógeðsleg-
ustu stríð sem mannkynið hafði nokkurn
tíma kynnst.
Það er hroki hvers tíma að halda að hann
sé hátindur siðmenningar og velsældar þar
sem komið er í mannkynssögunni. Sann-
arlega er það nálægt okkur að finnast stríð
á milli Evrópuþjóða fjarstæða, vegna sið-
menningar, menntunar og velmegunar. En
hvað gerist þegar kreppir að? Heimskrepp-
an er varla byrjuð og Bretar eru búnir að
beita okkur hernaðarvaldi! Gefum þjóðríkj-
unum 10 ára krepputímabil eins og útlit er
fyrir, og getum við þá fullyrt að hernaður á
milli Evrópuþjóða sé óhugsandi? Reyndar
eru þegar blikur á lofti.
Mestar áhyggjur eru um málefni Írans og
hvernig Íranar, Rússar og Þjóðverjar eru
tengdir innbyrðis. Obama og Clinton hafa
fullyrt að þau muni ráðast inn í Íran ef þeir
vega að Ísrael. Nú segja Ísraelsmenn að
hryðjuverkamenn á Gaza fái stuðning sinn
frá Íran.
Burtséð frá öllu þessu, þá er það ljóst að
atvinnuleysi í USA gæti farið í 15-20% og er
Obama tilbúinn með hálffáránlegar hug-
og Bandaríkjamenn ætla hins vegar að eyða
mörgum billjónum dala og áætlar News-
week að Bandaríkjamenn eyði 8 billjónum
dala í kreppuna þegar allt er tekið til.
Til að bæta gráu ofan á svart eru blikur á
lofti í varnarmálum Evrópu. Þjóðverjar eru
í miklum viðskiptum við Rússa og Írana og
hafa lagst gegn öllum aðgerðum gegn þeim
innan Nató. Nú þegar Rússar ætla að
minnka gasflutning til Evrópu vegna
Georgíu hefur innrás í Íran aldrei verið lík-
legri eftir loftárásir Gyðinga á Gazasvæðið.
Mig langar að tala um hnattvæðinguna í
þessu sambandi. Orðinu hnattvæðing hefur
verið gefin sú meining að um sé að ræða
splunkunýtt fyrirbæri sem mannkynið hefur
aldrei séð áður. Það er alrangt! Við getum
sennilegast rakið feril hnattvæðingar allt að
2700 ár aftur í tíman til möndultímabilsins
þegar vegir voru byggðir um Asíu og Evr-
ópu, sem greiddu leið fyrir verslun á milli
fjarlægra heimshluta. Vissulega voru ekki
til tölvur og greiðslukort, en hnattvæðing
var það engu að síður í menningarlegu og
efnahagslegu tilliti. Þetta gaf einnig mögu-
leikann á að heimsveldi gætu orðið til; fyrst
Persar, síðan Grikkir og að lokum Rómverj-
ar.
Thornhill vísar í bók Stefans Zweig frá
1942. Hann talar um hnattvæðinguna sem
átti sér stað á árunum fyrir fyrri heims-
styrjöld. Almenningur naut gríðarlegrar
velmegunar, ólíkt öllu öðru sem hann hafði
Hagfræði stríða
Gunnar Kristinn Þórðarson
guðfræðingur.
„ACCIDENTS don’t happen. They are caused!“ Þessi setning situr í mér
frá fyrstu sjónvarpsreynslu minni, en hún er úr gamla kanasjónvarpinu á 7.
áratugnum úr auglýsingum um bætt umferðaröryggi. Þessi hugsun ætti að
vera í fullu gildi, að við með gerðum okkar eða gáleysi
séum oft völd að slysum og ýmsum atvikum. Stundum að
öllu leyti, stundum að hluta. Stundum vegna brota á lög-
um, stundum vegna þess að hegðun er ekki í samræmi við
aðstæður. Hraðakstur drepur, þó að umferðarlögum sé
hlýtt að öðru leyti.
Því miður virðist oft eins og við lítum á umferðarslys
sem óhjákvæmilegan fórnarkostnað umferðarinnar. Eins
og þau séu eðlilegur fylgifiskur menningar okkar og at-
burðir, sem enginn ber ábyrgð á. Meðan sú er afstaðan
verður okkur lítt ágengt í að koma á öruggari umferð.
Nú virðist eiga að líta á efnahagskreppu landsins sömu augum. Það beri
enginn ábyrgð. Fallinu jafnvel líkt við náttúruhamfarir, sem skella á óforvar-
andis og án tilstuðlunar manna. Kreppan eigi sér ekki orsök í aðgerðum eða
aðgerðaleysi ýmissa þegna og stofnana landsins. Í besta falli má viðurkenna
sakir að utan.
Auðvitað er þetta ekki svo. Þúfan sem velti hlassinu var sannarlega af al-
þjóðlegum toga, en stærð vandans og áhrif hans til langs tíma á líf okkar og
afkomenda okkar eru af völdum íslenskra manna. Ábyrgð þeirra verður að
vera skýr og ljós.
Íslendingum virðist ekki gefið að játa á sig mistök. Ég minnist oft þess
tíma, þegar ég kom úr sérnámi og hóf störf á Barnaspítala Hringsins. Í þá
daga var Landspítalinn um margt góður vinnustaður og góður starfsandi,
enda var þá enn ekki orðið ljóst að spítalinn væri einn af þyngstu böggum
þjóðfélagsins. Ég man að mér þótti nokkuð sérstakt, að það sem úrskeiðis fór
í daglegu starfi virtist ekki persónum að kenna, heldur hinum ýmsu deildum:
skurðstofunni, rannsókn, röntgen, svæfingunni, apótekinu. Nú virðist hins
vegar ekki einu sinni vera hægt að kenna stofnunum þjóðfélagsins um at-
burðarásina. Þegar spurninga er spurt er svarið að ekki eigi að persónugera
vandann og ekki að leita að sökudólgum.
Krafan um að allt sé uppi á borðinu fjallar ekki um að leita að blóraböggl-
um og ekki um að persónugera vandann. Hún fjallar um það að greina rætur
vandans. Hún fjallar um að finna út hvaða ákvarðanir leiddu okkur á þessa
braut, hverjir tóku þær ákvarðanir og á hvern hátt þær höfðu áhrif á at-
burðarásina.
Þjóðin getur því aðeins tekist á við þá þær þrengingar sem framundan eru
að uppgjör við fortíðina sé hafið af alvöru. Aðeins á þann hátt geta stjórn-
málamenn og stofnanir þjóðfélagsins endurheimt glatað traust og eytt tor-
tryggni. Aðeins með því er hægt að biðja þjóðina að axla þær byrðar, sem
fylgja fallinu. Það uppgjör verður að vera óumdeilt og þeir sem ollu verða að
viðurkenna hlut sinn.
Við erum lögð upp í erfitt ferðalag inn í framtíðina. Það verður að sjá til
þess að það ferðalag verði til heilla og að séð verði til þess að sömu menn og
felldu okkur ráði ekki ferðinni til framtíðar. Þegar ferðamaður villist illilega
af leið er varla vænlegt að halda af stað að nýju með sama landakort og sömu
leiðsögumenn.
Ég bið því stjórnvöld um að segja okkur sannleikann, allan sannleikann og
ekkert nema sannleikann – og það sem fyrst!
Slys gerast ekki af sjálfu sér
Stefán J. Hreiðarsson, barnalæknir.