Morgunblaðið - 10.03.2009, Blaðsíða 20

20 Daglegt líf
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 10. MARS 2009
Eftir Ylfu Kristínu K. Árnadóttur
ylfa@mbl.is
H
ugmyndin á bak við
fundina er að koma til
móts við stöðuna í
þjóðfélaginu,“ segir
Hrafndís Tekla Pét-
ursdóttir sálfræðingur hjá Foreldra-
húsi. „Það hefur verið gífurleg
streita á fjölskyldum sem bitnar á
börnum og unglingum og við fáumst
mikið við börn og unglinga sem sýna
áhættuhegðun en allt þetta umrót
sem hefur verið í þjóðfélaginu getur
ýtt undir vissa áhættuhegðun sem er
til staðar hjá börnunum.“
Á ekki að vera lúxus
að leita sér aðstoðar
Hrafndís segir mörg börn og ung-
linga þurfa stöðugan ramma og rút-
ínu en nú hafi komið los á þennan
stöðugleika hjá mörgum fjöl-
skyldum, t.d. þegar foreldrar missa
vinnuna. „Það þykir núorðið vera
lúxus að leita sér aðstoðar en þannig
á það ekki að vera. Við komum til
móts við þessar fjölskyldur með því
að bjóða þeim þetta að kostn-
aðarlausu og markmiðið er að gefa
ráðgjöf og fræðslu, leiðbeina fólki
um hvaða úrræði eru í boði og hvort
vandi sé fyrir hendi eða ekki.“
Hrafndís segir foreldra oft gruna
að vandamál séu fyrir hendi en viti
ekki nákvæmlega hvernig eigi að
taka á þeim. Margir voni að um sé að
ræða tímabundin vandræði sem
gangi yfir um leið og efnahags-
ástandið lagist en vanlíðan barna
sést yfirleitt í hegðun þeirra. Hjá
unglingum sé yfirleitt meiri aðdrag-
andi og geti ráðgjafar hjá Foreldra-
húsi boðið foreldrum úrræði við
vandamálunum og hjálpað þeim að
greina hvort meira búi að baki en
bara áhyggjur af kreppunni.
Setja vandamálin til hliðar
Hrafndís segir að neysla áfengis
hafi færst í aukana síðastliðna mán-
uði jafnt hjá unglingum sem full-
orðnum. Þá séu merki um að meira
marijúana sé neytt og að heimilis-
ofbeldi hafi aukist sem bitni á börn-
unum á heimilinu. Þetta breyti hegð-
un einstaklinga og geti breytt
samskiptunum á heimilunum til hins
verra.
„Það sem hefur einnig breyst er
að foreldrar eru margir hverjir svo
óöruggir um hvort þeir haldi
vinnunni eða ekki að þeir hugsa að-
allega um að komast af. Þeir setja
alla sína orku í það en setja um leið
sjálfa sig og önnur vandamál sín til
hliðar. Þeir hafa kannski verið á leið-
inni að leita hjálpar með barnið en
hafa ekki orku í það núna,“ segir
Hrafndís. Hún segir einnig marga
foreldra ungra barna óvissa um
hversu mikið eigi að segja börn-
unum frá kreppunni en um það er
m.a. fjallað á fundunum. „Börnin
heyra þetta alls staðar. Kreppan er
stöðugt í fjölmiðlum og foreldrarnir
eru límdir við tækin. Börnin finna
fyrir óöryggi og þeim líður mjög illa.
Þau hugsa oft svart og hvítt og ótt-
ast að fjölskyldan muni missa húsið
eða ekki hafa efni á mat. Margir for-
eldrar vita ekki hversu mikið þeir
eiga að segja börnunum sínum en
það er auðvitað nauðsynlegt að tala
við þau því þau vilja vita en vita ekki
nákvæmlega um hvað þau eiga að
spyrja.“
Gott að kanna stöðuna
Hrafndís segir jafnt foreldra sem
börn og unglinga getað leitað til
Foreldrahúss til að fá aðstoð. „Við
skoðum hvað getur virkað fyrir ein-
staklinginn. Fólk veit stundum ekki
hvert það á að leita og við gefum ráð-
gjöf um hvað er í boði hjá okkur í
Foreldrahúsi og líka annars staðar.
Það er margt gott í boði í þjóðfélag-
inu en maður þarf að vita hvar á að
leita og hvað hentar hverjum og ein-
um.“
Hrafndís segir gott fyrir foreldra
að grípa inn í og kanna stöðuna
gruni þá að barn þeirra eigi við
vandamál að stríða. Þeir þekki börn-
in best og eigi að fylgja eðlisávísun
sinni. „Það þarf að grípa inn í áður
en vandinn verður of stór. Því stærri
sem hann er orðinn því erfiðara er
að leysa hann.“
Bjóða úrræði fyrir börn í vanda
Morgunblaðið/Heiddi
Áhættuhegðun Hrafndís Tekla Pétursdóttir, sálfræðingur hjá Foreldrahúsi, segir los hafa komið á rútínu margra
fjölskyldna eftir að kreppan skall á. Slíkt rót getur ýtt undir áhættuhegðun hjá börnum og unglingum.
 Efnahagsástandið hefur valdið streitu hjá fjölskyldum sem getur bitnað á börnum og unglingum
 Umrótið sem fylgir ástandinu getur ýtt undir vissa áhættuhegðun hjá sama aldurshópi
Síðdegis alla miðviku-
daga eru haldnir opnir
fundir í Foreldrahúsi
þar sem hægt er að fá
fræðslu og kynningu
um úrræði fyrir börn í
vanda í kreppunni.
Hvað er Foreldrahús?
Foreldrahúsið var stofnað árið 2002
af foreldrasamtökunum Vímulaus
æska. Þar er haldið utan um stuðn-
ingshópa fyrir foreldra sem eiga
börn eða unglinga í vanda og þá sem
eiga unglinga sem eru í eða hafa lok-
ið formlegri meðferð. Foreldrahús er
í Borgartúni 6.
Hvað er áhættuhegðun?
Að sögn Hrafndísar er það sú hegð-
un sem hefur neikvæðar afleiðingar í
för með sér fyrir einstaklinginn og
tengist oft því að skaða sig og sitt
umhverfi. Hjá unglingum eru það t.d.
hegðunarerfiðleikar, þegar þeir
skrópa í skóla og byrja að fikta við
áfengi og önnur vímuefni.
Hvernig fara fundirnir
í Foreldrahúsi fram?
Fundirnir eru þrískiptir. Fyrst er
fræðsla um áhættuhegðun unglinga
(hegðunar-, áfengis- og/eða vímu-
efnavandi), samskipti á heimili (regl-
ur, mörk, agi) og vanlíðan barna
(þunglyndi eða kvíði). Því næst er
boðið upp á ráðgjöf um þau úrræði
sem eru í boði, hvort heldur sem er í
Foreldrahúsi eða annars staðar. Að
lokum fara fram umræður þar sem
fyrirspurnum er svarað undir leið-
sögn sálfræðings.
S&S
Eftir Boga Þór Arason
bogi@mbl.is
Y
firkennari framhalds-
skóla í Bretlandi beitir
sér nú fyrir því að fyrstu
kennslustund nemenda
á táningsaldri verði
seinkað um tvær klukkustundir á
morgnana til að bæta námsárangur
þeirra. Ástæðan er sú að rannsóknir
benda til þess að unglingsheilinn sé
morgunsvæfari en eldri heilar og lík-
amsklukka unglinga sé u.þ.b. tveimur
klukkustundum seinni en þeirra sem
eldri eru.
Paul Kelly, yfirkennari í North
Tyneside, segir að með því að neyða
unglinga til að mæta eldsnemma í
skóla á morgnana sé verið að búa til
„dauðyfli“ í skólastofunum.
Kelly segir rannsóknir benda til
þess að námsárangur unglinga stór-
batni ef skóladeginum er seinkað
þannig að kennsla hefjist klukkan ell-
efu á morgnana, að því er fram kem-
ur á fréttavef BBC.
Yfirkennarinn skírskotar til minn-
isprófa sem Russell Foster, prófess-
or í taugavísindum við Oxford-
háskóla, lagði fyrir nemendur fram-
haldsskólans. Niðurstöður
minnisprófanna benda til þess að
heilar nemendanna starfi betur síð-
degis en á morgnana.
Þurfa níu tíma svefn
Margir foreldrar kannast við það
hversu erfitt það getur verið að koma
unglingum á fætur á morgnana, eink-
um þegar þeir þurfa að mæta í skól-
ann. Ekki tekur betra við þegar þeir
dröslast fram úr rúminu, úrillir og
uppstökkir, hreyta út úr sér orðum
sem þeir sjá síðan eftir.
Ástæðan mun ekki vera sú að ung-
lingarnir séu einfaldlega að gera upp-
reisn eða séu bara húðlatar dek-
urskjóður. Vísindamenn telja að börn
og unglingar á aldrinum 10-20 ára
þurfi að sofa lengur en þau sem eldri
eru, eða í u.þ.b. níu klukkustundir.
Þar að auki sé líkamsklukka unglinga
tveimur tímum seinni, hugsanlega
vegna hormónastarfseminnar.
Færri skrópa
Rannsókn á svefnvenjum unglinga
í Ástralíu bendir til þess að unglingar
sofi að jafnaði einni klukkustund og
17 mínútum skemur á skóladögum en
þegar þeir eru í fríi, að sögn The
Daily Telegraph.
Breski svefnvísindamaðurinn Neil
Stanley segir að ekki sé vitað hvers
vegna unglingar þurfi að sofa lengur
og hneigist til þess að vaka lengi fram
eftir. Hann getur sér þess til að þetta
megi rekja til umróts unglings-
áranna, líkamsbreytinga, álags vegna
prófa og vandamála sem tengjast
stökkinu inn í heim fullorðna fólksins.
BBC hefur einnig eftir Jim Horne,
forstöðumanni Svefnrannsóknastofn-
unar Loughborough-háskóla, að
ástæðurnar séu ekki aðeins líf-
fræðilegar. „Heilinn gengur í gegn-
um dálitla endurskipulagningu á
kynþroskaskeiðinu og svefninn gefur
heilanum tækifæri til að end-
urskipuleggja sig.“ Horne bætir við
að seinkun líkamsklukku unglinga
megi e.t.v. einnig rekja til félagslegra
þátta.
Foster prófessor segir að náms-
árangur nemenda hafi batnað í þýsk-
um og bandarískum skólum, sem
hafa seinkað skóladeginum, auk þess
sem dregið hafi úr skrópi. Kelley yf-
irkennari tekur í sama streng og seg-
ir að þegar unglingar séu neyddir til
að fara snemma á fætur verði þeir
úrillari, uppstökkari og daprari, auk
þess sem þeir hneigist frekar til að
þyngjast og verði móttækilegri fyrir
sjúkdómum.
Skólanemar
fái að sofa út
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Morgunsvæfir Rannsóknir benda til þess að það henti alls ekki ungum heilum að vakna eldsnemma á morgnana.
Námsárangur unglinga batnar ef
skóladeginum er seinkað um tvo tíma