Morgunblaðið - 21.06.2009, Blaðsíða 27

27
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 2009
yfirheyrslu. Það var tveggja sólar-
hringa sigling, allt til þess að athuga
hvort eitthvað væri af njósnurum
með okkur. Jæja, það var ekkert við
því að gera, við læddumst niður, ljós-
laus, því það var um að gera að láta
sem minnst á sér bera. Við sváfum
með björgunarbelti allar nætur, enda
búið að lýsa því yfir af Hitler að þetta
væri bannsvæði, nema fyrir skip
Þjóðverja. En þetta tókst allt saman.
Svo tók við yfirheyrsla í Norður-
Skotlandi. Við fengum hálfgerðan
þurrakost og vorum höndluð eins og
óvinir. Eftir þriggja daga yfirheyrslu
fengu allir að fara á skip um morg-
uninn, nema þrír urðu eftir í haldi.
Þeir voru taldir svo miklir sósíalistar.
En þeir komu þó heim eftir hálfan
annan mánuð. Þarna stóð ég svo á
bryggjunni í Reykjavík, próflaus og
ekkert fyrir mig að gera.
Ég stofnaði því teiknistofu í
Reykjavík með félaga mínum Sig-
valda Thordarson. Það var helvíti lít-
ið að gera til að byrja með. En eftir
að stríðinu lauk fórum við báðir utan
og kláruðum prófið árið 1947. Þá
virtist allt á uppleið, en það kom babb
í bátinn, því ekki var til gjaldeyrir í
landinu fyrir byggingarefni. Við urð-
um því að hætta með teiknistofuna,
Sigvaldi fékk vinnu hjá Sambandinu
og ég fór að teikna á eldhúsborðinu
heima. Ekkert var byggt í tvö til þrjú
ár. 30 togarar voru keyptir á einu
bretti fyrir allan gjaldeyrinn, sem
var heilmikill, því soldátarnir höfðu
notað mikið af peningum. Togararnir
voru allir eins, borgaðir út í hönd, en
gallinn var sá að þeir voru byggðir
með gamla laginu. Englendingar
fóru hinsvegar strax að smíða fyrir
sig miklu betri togara. Og við þurft-
um því að bæta við nýsköpunartog-
urum, tíu togurum sem keyptir voru
eftir eitt ár – auðvitað hefðu þeir allir
átt að vera þannig!“
Í kappi við ellina
Í kringum 1950 var farið að rætast
úr ástandinu og þá setti Gísli teikni-
stofuna aftur í gang. „Ég þurfti fljót-
lega að stækka hana og byggði garð-
stofu heima árið 1957, því ekki var
hægt að fá húsnæði leigt. Síðan fór
hún ört stækkandi og fór svo að ég
byggði heilt hús að Ármúla 6. Þar
vorum við allt til ársins 2000, en þá
hætti ég að teikna. Þá störfuðu þar
16 manns. Og þegar lætin voru mest
fyrir 3-4 árum fór starfsmannafjöld-
inn í 30. Það gengur ágætlega hjá
þeim núna.“
Og Gísli vann alla tíð fyrir íþrótta-
hreyfinguna. „Ég byrjaði tólf ára að
æfa knattspyrnu, en í þá daga gat
maður ekki byrjað fyrr, og æfði allt
þar til ég fór utan í nám árið 1934. Ég
tapaði aldrei leik fyrr en ég kom í
meistaraflokk og sumarið áður en ég
fór út urðum við Íslandsmeistarar.
Svo þegar ég kom heim árið 1940
vildi þjálfarinn Guðmundur Ólafsson
endilega hafa mig með í hópnum, ég
keppti einn leik og varð Reykjavíkur-
meistari með gömlu félögunum. Þá
var ég um þrítugt og það þótti hár
aldur fyrir fótboltamann.
Svo ég minnist á heilsu mína, þá
hefur hún alltaf verið góð. Ég hef
aldrei legið rúmfastur nema þegar
botnlanginn var tekinn. Það tók viku.
Síðan hef ég aldrei legið neitt að ráði
á spítala. Enda hef ég alla tíð iðkað
íþróttir. Ég synti í sjónum við
Skerjafjörð daglega um nokkurra
ára skeið. Í Sandvík féll út á daginn
og svo þegar féll að, þá var sandurinn
heitur og sjórinn volgnaði. Þar lærði
ég að synda. Ég bjó í Austurkoti suð-
ur við Skerjafjörð og það hefði verið
dagsferð inn í Laugar.“
Þegar Gísli hóf rekstur teiknistof-
unnar hætti hann annarri íþrótta-
iðkun en golfinu og hann synti á
hverjum degi 50 ár með Margréti
konu sinni. „Við byrjuðum daginn á
því að fara í laugina klukkan átta og
klukkan níu var ég alltaf mættur í
vinnu. Ég þakka sundinu hversu
heilsuhraustur ég hef alltaf verið.
Nema ellin náttúrlega – hún pínir
alla! En þrátt fyrir það hef ég staðið í
kappi við ellina og það var ekki fyrr
en í fyrra sem ég hætti í golfi, 94 ára.
Það er auðvitað slæmt að hafa orðið
að gera það, því þá hrakar manni enn
fyrr. Ég var góður til gangs, en nú
get ég andskotann ekkert gengið.
Þannig líður tíminn. En ég verð 95
ára eftir tvo mánuði, svo ég má víst
þakka fyrir.“
Snorralaug til borgarinnar
Svo fór að Gísli var fenginn til að
hanna útisvæðið við Vesturbæjar-
laugina. „Bárður Ísleifsson teiknaði
Vesturbæjarlaugina og vorið 1961
var búið að steypa upp laugina og
unnið að húsinu, en það átti eftir að
ganga frá öllu utan til. Þá gerðist
það, að borgarstjóri lagði mikla
áherslu á að hún kláraðist fyrir kosn-
ingarnar um haustið. Ég átti sæti í
borgarstjórn og tók að mér að tala
við Bárð. Hann sagði þetta of mikla
vinnu fyrir sig og spurði hvort ég
vildi ekki taka að mér að teikna um-
hverfið. Ég var sjálfur í kjöri, svo ég
varð náttúrlega að gera það. En ég
var skíthræddur við það, því þá var
hægt að bauna á mig að ég væri kom-
inn á laun hjá borginni, sem var aldr-
ei vel séð. En þetta gekk ágætlega.“
Gísli segist hafa viljað gera eitt-
hvað fyrir fólkið og að það hafi rifjast
upp fyrir sér að hann hefði teiknað
Snorralaug í náminu. „Þá var nem-
endum falið að gera teikningu af mið-
aldabyggingu og ég var að grúska
hvernig ég gæti gert það sem léttast
fyrir mig. Sumir völdu stórhýsi og
kirkju, mældu þær upp og teiknuðu,
en ég mátti ekki vera að því. Svo mér
datt í hug Snorralaug! Þá var ég að
fara heim og ætlaði að nota tækifær-
ið og gera það um sumarið. Þegar ég
sagði kennaranum söguna af Reyk-
holti og Snorra Sturlusyni, þá sagði
hann: „Það væri skemmtilegt að sjá
þetta á pappír.“
Það voru tvær sturtur í gömlu
lauginni, þar sem ég hafði farið dag-
lega, og þær stóðu í ferköntuðum
pottum. Annar var með metraháu
vatni og hinn þurr. Ég hafði tekið eft-
ir því að fólk sóttist alltaf eftir því að
fara þar sem það gat staðið í vatninu.
Svo mér datt í hug Snorralaug, hvort
ekki gæti verið sniðugt að prófa heita
potta. Ég ákvað að gera tvo potta,
annan 40 sm djúpan, þannig að fólk
gæti setið, en í hinum náði vatnið rétt
upp fyrir ökkla. Það kom á daginn að
allir sóttu í djúpa pottinn, svo hinum
var breytt til samræmis.
Og þegar sundlaugar voru byggð-
ar inn við gömlu laugarnar í Laugar-
dal, þótti tilvalið að hafa fjóra potta.
Síðan eru pottar við allar laugar.
Þetta kemur frá Snorralaug – beint í
æð! Það var tilviljun að ég ákvað að
spara mér vinnu, ráðast ekki á gamla
kirkju í Danmörku, heldur teiknaði
þennan gamla pott.“
Íslandsbíó
1 Fyrsta samkeppnin
sem Gísli og Sigvaldi tóku
þátt í var kvikmyndahús
fyrir Háskóla Íslands, sem
hugðist reisa það á lóðinni
við Austurstræti 6, þar
sem Búnaðarbankinn og
Kaupþing voru síðar til
húsa. Lögð var áhersla á að
koma sem flestum í sæti,
sér-greinargerð fylgdi um
hljómburðinn og höfundar
gerðu ráð fyrir veitingastað
í kjallaranum til að hjálpa til
við rekstur hússins. Tillagan
hafnaði í öðru sæti, en
byggingin var aldrei reist.
Laugarnes
2 Gísli, Sigvaldi og
Kjartan Sigurðsson gerðu
tillögu að dvalarheimili
aldraðra í Laugarnesi fyrir
DAS, en aðeins eitt slíkt
heimili var í Reykjavík,
Grund, sem ávallt var
fullsetið. Höfundar lögðu
áherslu á að íbúar gætu
haft gott útsýni yfir
innsiglinguna og lögðu
því til að byggja níu hæða
aðalbyggingu sem hýsir
íbúðir. Öðrum einingum er
komið fyrir í einnar hæðar
byggingum umhverfis
aðalhúsið. Tillagan þótti
mjög djörf, enda slík háhýsi
óþekkt í Reykjavík, en hún
varð þó í öðru sæti. Þegar
úthluta átti lóðinni kom í
ljós að lóðin var bundin
leiguböndum og reis
heimilið því í Laugarási.
KR-svæðið
3 Gísli hannaði fyrstu
tillöguna að framtíðar-
skipulagi á svæðinu í
Vesturbænum. Fyrsti
áfangi var knattspyrnu-
vellir, aðstaða fyrir frjálsar
íþróttir og búningsaðstaða.
Annar áfangi var stórt
íþróttahús með aðstöðu
fyrir 1100 áhorfendur í
sætum og stæðum. Þriðji
áfangi voru tennisvellir
og búningsherbergi tengd
þeim, en þá hafði tennis-
íþróttin verið iðkuð 15 ár
hjá félaginu. Fjórði áfangi
var útisundlaug, en þá var
mikill áhugi á að koma upp
sundlaug í Vesturbænum.
En þegar lóðinni var loks
úthlutað til KR árið 1945
var lóðin minnkuð vegna
breyttrar legu Frostaskjóls
og því varð að minnka
íþróttahúsið og sundlaug og
tennisvellir þurftu að víkja.
Melabúðin
4 Í fyrstu átti
Melabúðin að vera hluti
af fjölbýlishúsinu. Þar átti
að vera barnaheimili og
samkomusalur fyrir íbúa
hússins. En ekki reyndist
vera áhugi hjá íbúunum að
taka á sig nauðsynlegan
kostnað við það, sem varð
til þess að húsinu var breytt
í verslun og hefur hún verið
starfrækt síðan. Melabúðin
var fyrsta sjálfsafgreiðslu-
búðin í Reykjavík.
Miklabraut
5 Raðhúsin við Miklu-
braut voru nýmæli í Reykja-
vík. Gísli og Sigvaldi gerðu
tillögu að byggð slíkra
húsa á mun stærra svæði í
Hlíðunum, en ekki varð af
því. Borgin ákvað að þétta
byggðina meira og þess
vegna voru frekar reist
fjórbýlishús. Frá því segir í
bókinni að athyglisvert sé
að skoða stærð fataskápa
í anddyri: „Á þessum tíma
var algengt að hver íbúi
ætti aðeins eina yfirhöfn
og að gengið væri inn á
útiskónum.“
Sjómannaskólinn
6 Tillaga Gísla og
Sigvalda gerði ráð fyrir
að byggingin sneri í
átti til innsiglingar og
hafnar. Innsiglingarvitinn á
Rauðarárholtinu skyldi því
flytjast ofan á þak skólans.
Á lóðinni norðanverðri var
stundað grjótnám og þar
hafði myndast skeifulaga
klettur um 15-20 m hár.
Byggingin var formuð
eftir honum og þar voru
vélasalur, leikfimisalur,
aðalbygging með kennslu-
stofum, samkomusalur og
sjóminjasafn.
Birkimelur 10
7 Í fyrstu stóð til að
byggja íþrótta- og fimleika-
hús fyrir KR á lóðinni að
Birkimel 10, en svo varð
úr að byggja heldur alla
aðstöðu fyrir KR á einum
stað í Frostaskjólinu. Gísli
teiknaði því fjölbýlishús
á Birkimel 10. Eitt sinn er
hann átti leið hjá húsinu sá
hann að handriðin höfðu
verið tekin af og þau lágu
eins og hráviði í garðinum.
Hann setti sig í samband
við verktakana sem sáu um
viðhaldið og benti þeim á
að ekkert mál væri að gera
tekkið upp, sem handriðin
voru úr. Þau voru því sett
á aftur og Gísli fenginn til
að vera ráðgjafi við fram-
kvæmdina. „Þetta er týpískt
afi, að láta hlutina sig
varða,“ segir sonardóttirin
Margrét Leifsdóttir.
Laugardalshöllin
8 Gísli hannaði Laugar-
dalshöll með Skarphéðni
Jóhannssyni, en Bragi
Þorsteinsson og Eyvindur
Valdimarsson voru fengnir
til að sjá um útreikninga
á burðarþoli. Það var
nauðsynlegt vegna hins
mikla þaks, sem þurfti að
standa án súlna. Ekki var
dýrt að reisa þakið, öfugt
við það sem margir halda,
vegna þess að meginhluti
þess er aðeins 10 sm
þykkur. Það er svona í
laginu vegna þess að
það er hagstætt út frá
burðarþoli, og því þurfti litla
steypu. Þakið var á sínum
tíma stærsta steinsteypta
kúluþak á Norðurlöndum.
Tollstöðin
9 Í Tollstöðinni í Reykja-
vík var í fyrsta skipti opið
rými í skrifstofuhúsnæði.
Gólfflötur hússins er um
8000 m², en samkvæmt
skipulagi var heimilt að
byggja 5 hæða hús. Hins
vegar mátti ekki byggja
svo marga fermetra, en
vöntun var á bílastæðum.
Það varð því úr að setja
bílastæðin uppá þriðju hæð.
Þar sem hafnarskemman
náði í gegnum húsið út að
Tryggvagötu, myndaðist
þar stór gluggalaus flötur.
Gísli lagði áherslu á að þar
yrði gert ráð fyrir listaverki
tengdu hafnarstarfsemi
og fékk tollstjóra í lið með
sér. Veggurinn var skilinn
eftir ópússaður, svo hann
liti ekki út fyrir að vera
frágenginn. Þar með voru
menn knúnir til að ráðast
strax í gerð listaverks.
Það varð úr að Gerður
Helgadóttir gerði hið mikla
mósaíkverk á Tollhúsið.
3
4
7
9
1
5
6
8
2
Tómasarhagi 31.
Lögreglustöðin við Hverfisgötu.
Meðal annarra verka:
‘‘ÉG SYNTI DAGLEGA ÍSJÓNUM VIÐ SKERJA-FJÖRÐ. Í SANDVÍK FÉLLÚT Á DAGINN OG SVO
ÞEGAR FÉLL AÐ, ÞÁ VAR
SANDURINN HEITUR OG
SJÓRINN VOLGNAÐI.
ÞAR LÆRÐI ÉG AÐ
SYNDA.
Sundlaugin í Hveragerði.
Konunglegi siglingaklúbburinn í
Kaupmannahöfn.
útisvæðisins með Bárði Ísleifssyni
sem er aðalhöfundur Vestur-
bæjarlaugar. Gísli hafði mælt upp
Snorralaug í námi sínu í Kaup-
mannahöfn og fannst því upplagt að
setja heita potta við nýju laugina.
Eftir það hafa heitir pottar þótt
sjálfsagðir í tengslum við sundlaug-
ar. Hann teiknaði líka stóra fiska-
búrið sem var í anddyrinu. Ég veit
til þess að Mímir, vináttufélag
Vesturbæjar sem hittist mán-
aðarlega, hefur sett sér það mark-
mið að fiskabúrið verði endurreist
sem næst upprunalegum teikn-
ingum, sem er auðvitað frábært.“
Morgunblaðið/Heiddi
Tómasarhagi Margrét við húsið sitt sem Gísli teiknaði og bjó í áður, en Fegr-
unarfélag Reykjavíkur valdi það fegursta húsið byggt árið 1953.