Morgunblaðið - 21.06.2009, Blaðsíða 34

34 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. JÚNÍ 2009
Ertu að taka þátt
í ljósmyndakeppni
mbl.is & canon?
Prentaðu myndina þína
á striga fyrir aðeins
4.950 kr.
með heimsendingargjaldi.
NÚ LIGGJA loks
fyrir áætlanir rík-
isstjórnar um ráðstaf-
anir í ríkisfjármálum
fyrir árin 2009 og
2010. Það er í sjálfu
sér fagnaðarefni að
óvissunni sé aflétt og
verkefnið er vissulega
brýnt. Breyttar að-
stæður í efnahags-
málum kalla auðvitað
á breytt viðmið. Þannig blasir
staðan að minnsta kosti við heim-
ilum og fyrirtækjum. Verkefni síð-
ustu 12 til 18 mánaða hefur verið
að skera verulega niður útgjöld og
laga rekstur og heimilisbókhald að
stórminnkandi tekjum. Hjá flest-
um sér ekki fyrir endann á þeirri
vinnu. Ætla mætti að sami veru-
leiki blasi við ríkisvaldinu og vilji
til að skera niður rekstrarútgjöld
sé skýr. Þegar rýnt er í frumvarp
um ráðstafanir í ríkisfjármálum er
hins vegar ljóst að betur má ef
duga skal.
Samkvæmt upplýsingum af
heimasíðu fjármálaráðuneytis voru
heildarútgjöld ríkisins árið 2003
um 280 ma.kr. á þágildandi verð-
lagi. Fjárlög fyrir árið 2009 hljóð-
uðu hins vegar upp á 555 ma.kr.
útgjöld. Nafnútgjöld ríkissjóðs
hafa með öðrum orðum nánast
tvöfaldast á aðeins sex árum – það
er gríðarleg útþensla jafnvel þótt
há verðbólga hafi mikil áhrif á töl-
urnar. Þegar sömu stærðir eru
skoðaðar á föstu verðlagi sést að
raunaukning á útgjöldum ríkisins
á aðeins 6 ára tímabili er u.þ.b.
33%. Að teknu tilliti
til verðbólgu hefur
ríkissjóður því þanist
út um þriðjung á að-
eins 6 árum – eða um
tæplega 140 ma.kr.
Ofangreindar stað-
reyndir sýna einar og
sér að tækifæri til að-
halds í ríkisrekstri
hljóta að vera mý-
mörg. Það er því já-
kvætt að ríkið ætli að
skera niður um sam-
tals 45 ma.kr. á þessu
og næsta ári. Það er hins vegar
öllu erfiðara að átta sig á hvers
vegna þarf að grípa til skatta-
hækkana sem eiga að skila örlítið
lægri upphæð – 41 ma.kr. – á
sama tíma. Skattahækkanir ofan í
gríðarlegan samdrátt í efnahagslífi
geta ekki verið farsæl leið til að
koma hjólum efnahagslífsins í
gang aftur. Þær geta heldur ekki
verið forgangsverkefni þegar litið
er á staðreyndir um almennar
rekstur ríkissjóðs (óháð neyslu- og
rekstrartilfærslum sem eru hluti
af velferðarkerfinu). Búið er að
boða 16 ma.kr. sparnað á rekstr-
arútgjöldum, sem er um 7% lækk-
un miðað við fjárlög 2009. Sami
liður hefur vaxið um 45 ma.kr. á
síðastliðnum 6 árum (á föstu verð-
lagi ). Með hliðsjón af þessu er
engin ofrausn að skera rekstr-
arútgjöld ríkissjóðs niður um tvö-
falt hærri upphæð, eða um 15%.
Þannig mætti ná um 16 ma.kr.
sparnaði til viðbótar og á móti
hætta við stóran hluta af skatta-
hækkunum.
Hér skal tekið fram að niður-
skurður er ekki einfalt verkefni –
hvorki fyrir ríki né fyrirtæki. En
það er mikilvægt að horfast í augu
við aðstæður. Veruleikinn sem
blasir við fyrirtækjum er einfald-
lega sá að horfa þarf kalt í alla
rekstrarliði. Þegar tekjur dragast
saman um tug eða fleiri tugi pró-
senta verður einfaldlega að mæta
því með hagræðingu. Skera þarf
niður kostnaðarliði sem mega
missa sín, hvort sem um er að
ræða utanlandsferðir, lokun ein-
stakra deilda eða aðrar erfiðar
ákvarðanir. Á atvinnuleysistölum
sést að fækka hefur þurft fólki.
En á sama tíma hafa fjölmörg fyr-
irtæki – í samvinnu við starfsfólk
– fundið mögulegar leiðir til
sparnaðar þannig að til sem
minnstra uppsagna komi. Hefur
ríkisvaldið lagt í sambærilega
vinnu?
Út frá sjónarhóli fyrirtækja er
réttmætt að spyrja hvort ekki
gildi sömu lögmál í rekstri rík-
issjóðs og í rekstri fyrirtækja. Og
í framhaldi af því: Er ríkið í raun-
verulegu aðhaldi?
.
Er ríkissjóður í aðhaldi?
Eftir Almar Guð-
mundsson » Skattahækkanir ofan
í gríðarlegan sam-
drátt í efnahagslífi geta
ekki verið farsæl leið til
að koma hjólum efna-
hagslífsins í gang aftur.
Almar Guðmundsson
Höfundur er framkvæmdastjóri FÍS
– Félags íslenskra stórkaupmanna.
FÖSTUDAGINN
12. júní sl. fékk ég
Morgunblaðið í hend-
ur sem gerist ekki
oft því ég, eins og
margir, get ekki leyft
mér munað eins og
blaðaáskriftir um
þessar mundir. Í
blaðinu var birt um-
fjöllun um Lánasjóð
íslenskra náms-
manna. Þar sem ég er í námi og
reyni að skrimta á námslánum
veit ég ýmislegt um sjóðinn og út-
lánareglur hans, þá finnst mér ég
knúin til að benda á rangfærslur
sem komu fram í blaðagreininni. Í
greininni gefur greinarhöfundur
sér, og raunar flestir sem um LÍN
fjalla, að allir fái lán að þeirri upp-
hæð sem gefin er upp í fram-
færslutöflu á heimasíðu Lána-
sjóðsins. Það sem, af einhverjum
óskiljanlegum ástæðum, er aldrei
tekið inn í myndina er að sam-
kvæmt reglum Lánasjóðsins koma
10% tekna námsmanns til skerð-
ingar. Alltaf, óháð tekjum. Það
þýðir að laun sem námsfólk vinnur
sér inn yfir sumartímann koma
alltaf til skerðingar svo þessi
framfærslutafla stenst aðeins hjá
þeim námsmönnum sem enga
vinnu hafa yfir sumarið og ekkert
vinna meðfram námi. Mér þætti
fróðlegt að vita hvort einhver sé í
þeirri stöðu.
Til glöggvunar vil ég benda á
dæmasíðuna á heimasíðu LÍN.
Þar sést skýrt og greinilega að
gert er ráð fyrir því að fólk vinni
sér inn framfærslufé yfir sum-
armánuðina og sú framfærsla
kemur alltaf til skerðingar. Auk
þess vil ég benda á að atvinnu-
leysisbætur koma einnig til skerð-
ingar, eins og aðrar tekjur því í
reglum lánasjóðsins segir að, „All-
ar tekjur sem mynda skattstofn á
árinu 2008 teljast til tekna við út-
reikning á láni …“
Ég skil ekki þessar reglur og
flest bendir til að þær hafi verið
samdar í einhverju gríni. Stjórn-
inni hafi fundist fyndið að gera
ekki ráð fyrir tekjum hjá náms-
fólki yfir sumartímann. Hvers
vegna er ekkert frítekjumark þar
sem aðeins er lánað til 9 mánaða á
ári? Flest bendir til að mennta-
málaráðherra ætli ekkert að gera
fyrir námsmenn en ég spyr: Er
svo erfitt að lána fólki að minnsta
kosti þessa skráðu grunn-
framfærslu? Þetta er ekki ölmusa,
heldur lán sem við borgum til
baka – með vöxtum og verðbótum!
Annað sem að auki þarf að
benda á er að menntamálaráð-
herra ætlaði að athuga með jafn-
greiðslur. Horfast í augu við það
að námsfólk þarf að borga reikn-
inga í hverjum mánuði eins og
aðrir, ekki bara tvisvar á ári. Ekk-
ert bendir til að breyting á eft-
irágreiðslum verði gerð í bráð og
góðgerðarstarf námsfólks við
bankana mun halda áfram. Við,
námsfólkið og okkar börn, getum
vel lifað á loftinu, hver þarf líka á
munaði eins og ávöxtum og kjöti
að halda svo ekki sé
talað um tómstundir
barnanna eða ný föt?
Góðgerðarstarfsem-
in sem ég er að tala
um er að flestallir
námsmenn þurfa yf-
irdráttarlán frá banka
þá mánuði sem á námi
stendur, fram að þeim
tíma sem einkunnir
misserisins eru birtar.
Í janúar á haustönn
og í lok maí á vorönn
en þá er lán annarinnar greitt út.
Banki lánar 90% yfirdráttarlán af
áætlaðri lánsfjárhæð og flestir
dreifa þessum 90% yfir mánuðina.
Af láninu eru greiddir vextir til
bankans. Því er hægt að taka þá
upphæð sem dæmin á dæmasíðu
LÍN sýna og lækka um 10%.
Námsfólk fær svo lánin greidd út í
lok annar og eiga þá einhvern af-
gang sem fer þá upp í kred-
itkortaskuldina sem þá hefur án
efa safnast upp. Til gamans reikn-
aði ég saman hvað ég borgaði
bankanum mínum í vexti í vetur
fyrir þennan yfirdrátt sem voru
kr. 34.040. Í fljótu bragði er þetta
ekki há upphæð en tekjulága mun-
ar um minna. Ég get gefið mér að
ég er ekki sú eina sem þigg lán
frá LÍN og er í viðskiptum við
þennan banka. Gefum okkur að
1.000 námsmenn skipti við bank-
ann og reiknum með að það sem
ég borgaði í vexti sé meðaltal þó
að ég hafi ekki átt rétt á fullu láni.
Samkvæmt því gefur námsfólk
bankanum um 34 milljónir á ári
fyrir þjónustuna?! Og ef miðað er
við að um 20 þúsund manns séu í
námi og flestir á lánum þá fá
bankarnir u.þ.b. 680 milljónir frá
námsmönnum á ári hverju.
Ótrúlegt er að ekkert sé að
gert, að þessum reglum sé ekki
breytt. Nemendur eru skikkaðir
til að borga hluta af „tekjum“ sín-
um til bankanna. Er mennta-
málaráðherra ekki sammála því að
það væri betra fyrir alla ef allar
þessar milljónir sem námsmenn
gefa bönkunum færu í þeirra eigin
vasa og út í þjóðfélagið? Það væri
ákveðin hækkun á framfærslu fyr-
ir námsmenn, ekki mikil en það
munar um minna. Ég var að grín-
ast þegar ég sagði grínreglur. Ég
veit að það voru ekki algerir hálf-
vitar sem sömdu þessar reglur.
Því verð ég að gefa mér að regl-
urnar hafi verið samdar gagngert
til að halda fólki frá námi. Flest
bendir líka til þess að núverandi
stjórn muni gera allt til að koma
fólki úr námi því námsfólk mun
ekki hafa efni á því og þar sem
litla vinnu er að fá mun það
flykkjast á atvinnuleysisbætur.
Stjórn sem gerir betur við fólk á
atvinnuleysisbótum en fólk í námi
er líklega dæmigerð íslensk
stjórn. Hér hefur ekkert breyst
frá því máltækið um að bókvitið
verði ekki í askana látið var talið
eitt hið viturlegasta. Það er hins
vegar rangt. Hugvit er það sem
gæti mögulega komið okkur úr
kreppunni. Mannauðurinn.
Grínreglur og
góðgerðarstarf-
semi námsfólks
Eftir Erlu Karls-
dóttir
Erla Karlsdóttir
» Svar við grein um
LÍN í morgun-
blaðinu frá 12. júní.
Annars vegar um rang-
færslur varðandi grunn-
framfærslu og hins veg-
ar um vaxtagreiðslur
námsmanna.
Höfundur er nemi við Háskóla Ís-
lands.
@Fréttirá SMS