Morgunblaðið - 07.11.2009, Blaðsíða 31

31
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. NÓVEMBER 2009
Margar hendur vinna létt verk Hanna Birna Kristjánsdóttir borgarstjóri, Damien Rice tónlistarmaður og Gísli Marteinn Baldursson borgarfulltrúi fengu góða hjálp við að gróðursetja fyrsta tréð í
Laufásborgarlundi í Hljómskálagarðinum í gær. 16 börn af leikskólanum Laufásborg tóku þátt í gróðursetningunni. Laufásborgarlundur verður til í samstarfi Reykjavíkurborgar og Laufásborgar.
Heiddi
ENGINN deilir um
það að áframhaldandi
efnahagsþrengingar
eru framundan. Þegar
finna þeir fyrir krepp-
unni sem misst hafa
vinnu sína, sumir eru í
þann veginn að missa
heimili sitt og boðaður
er niðurskurður í al-
mannaþjónustunni.
Margt bendir til þess að
kreppan verði dýpri hér en í þeim
löndum sem við helst berum okkur
saman við.
Að tvennu þarf að hyggja í þessu
samhengi. Í fyrsta lagi þurfum við að
draga rétta lærdóma af því sem liðið
er svo forðast megi í framtíðinni þær
ógöngur sem við höfum ratað í. Í öðru
lagi þurfum við að ræða hvers konar
þjóðfélag við viljum í framtíðinni.
Markaðnum verði
settar skorður
Um hvort tveggja fór fram ítarleg
og góð málefnavinna á nýafstöðnu
þingi BSRB. Efnahagshrunið má
rekja til aukinnar markaðs- og einka-
væðingar og minna eftirlits opinberra
stofnana með atvinnurekstri, einkum
í fjármála- og viðskiptalífinu. Allt eru
þetta þættir sem BSRB hefur ítrekað
varað við á undangengnum árum.
Samhliða þessu voru settar hömlur á
hlutverk hins opinbera og dregið úr
áhrifum þess í efnahagslífinu. Nú þarf
hins vegar að söðla um setja mark-
aðnum skorður og efla almannaþjón-
ustuna.
Styrkjum lagaramma
almannaþjónustunnar
Þing BSRB benti á tvo þætti í
þessu efni: Í fyrsta lagi verður að
verja störfin í þeim niðurskurði sem
hafinn er. Í öðru lagi þarf að tryggja
að lagarammi almannaþjónustunnar
sé traustur þannig að hana megi
vernda gegn markaðsvæðingu. BSRB
telur nauðsynlegt að stjórnvöld láti
gera könnun á því að hvaða marki
samfélagsþjónustan hef-
ur verið markaðsvædd
nú þegar. Er þá átt við
aðgerðir sem spanna allt
í senn: Einkavæðingu,
úthýsingu og einka-
framkvæmdir og hvern-
ig markaðsvæðing af
þessu tagi kann að ógna
sjálfstæði stjórnvalda til
að reka almannaþjón-
ustuna á þann hátt sem
þau telja hagkvæm-
astan.
Forðumst varanlegt tjón
Eflaust hefur Alþjóðagjaldeyr-
issjóðurinn sitthvað við þessar
áherslur að athuga en þing BSRB
varar íslensk stjórnvöld einmitt við
því að AGS gerist of einráður um
mótun efnahagsstefnunnar. Í þessu
samhengi skal þess getið að þingið
mótmælti kröfu sjóðsins um brattan
niðurskurð á ríkisútgjöldum með það
fyrir augum að ná jafnvægi í ríkisfjár-
málum á næstu þremur árum. Telur
bandalagið æskilegt að fara hægar í
sakirnar ella gæti óbætanlegt tjón
hlotist af niðurskurði velferðarsam-
félagsins. BSRB vill að þessi áform
verði endurskoðuð.
Brattur niðurskurður
dýpkar kreppu
Þá er vert að hafa í huga varnaðar-
orð sérfræðinga um að brattur nið-
urskurður geti beinlínis dýpkað
kreppuna; valdið auknu atvinnuleysi
með ærnum tilkostnaði í atvinnuleys-
isbótum og félagslegri þjónustu og
minni skatttekjum ríkis og sveitarfé-
laga. Á slíkar viðvaranir ber stjórn-
völdum að hlusta ekki síður en á ráð-
leggingar og kröfur AGS.
Hitt er svo grundvallaratriði að við
missum ekki sjónar á þeim mark-
miðum og gildum sem við viljum
leggja til grundvallar við framtíð-
arstefnumótun samfélagsins.
Verjum velferðarþjónustuna
Á þingi BSRB var minnt á þá stað-
reynd að velferðarþjónustan er horn-
steinninn að réttlátu þjóðfélagi jafn-
aðar. Þannig væri jafn aðgangur allra
að heilbrigðiskerfi óháð greiðslugetu
undirstaða þess að tryggja megi
grundvallarrétt til heilbrigðis. Slíkur
aðgangur verður ekki tryggður nema
heilbrigðisþjónustan sé á höndum
hins opinbera sem skipuleggur, stýrir
og fjármagnar hana á grunni jafn-
réttis og samstöðu. Þjónustuna þarf
með öðrum orðum að skipuleggja
þannig að þarfir allra séu hafðar í
huga.
Þess vegna hvetur BSRB stjórn-
völd til að gera allt sem í þeirra valdi
stendur „til að verja heilbrigðiskerfið
á þeim tímum efnahagslegra þreng-
inga sem nú blasa við.“ Leita verður
allra leiða til að niðurskurður eða aðr-
ar breytingar valdi ekki óafturkræfu
tjóni á hinni opinberu þjónustu og
skipulagi hennar. Þing BSRB leggst í
ályktunum sínum gegn hvers kyns
hugmyndum um markaðsvæðingu
eða einkavæðingu heilbrigðiskerfisins
sem byggjast fyrst og síðast á hagn-
aðarsjónarmiðum: „Sá grunnur og
þeir efnahagslegu hvatar sem einka-
rekstur byggist á munu grafa undan
sameiginlegu heilbrigðiskerfi lands-
manna.“
Sama gildir um ríki
og sveitarfélög
Enda þótt velferðarumræðan á
þessu þingi BSRB hafi beinst sér-
staklega að heilbrigðiskerfinu eiga
sömu sjónarmið við um aðra þætti
velferðarkerfisins – og breytir þá
engu hvort þeir eru á vegum ríkis eða
sveitarfélaga. Sveitarfélögunum ber
að taka til sín ábendingar og hvatn-
ingu þings BSRB, fjölmennustu
heildarsamtaka innan almannaþjón-
ustunnar. Bandalagið efnir til þings
þriðja hvert ár til þess að skerpa á
áherslum sínum. Áherslur BSRB
hafa löngum snúið að því að standa
vörð um velferðarþjónustuna. Þá vakt
hafa stjórnvöld því miður ekki staðið
sem skyldi undanfarin ár. Afleiðing-
arnar blasa nú við. Þess vegna þarf
engum að koma á óvart krafa BSRB
um breyttar áherslur.
Eftir Elínu Björgu
Jónsdóttur
» „Þing BSRB varar ís-
lensk stjórnvöld við
því að AGS gerist of ein-
ráður um mótun efna-
hagsstefnunnar.“
Elín Björg Jónsdóttir
Höfundur er formaður BSRB.
BSRB kallar eftir
breyttum áherslum
KRAFA Trygging-
arsjóðs innistæðueig-
enda vegna Icesave á
hendur gamla Lands-
bankanum er föst í ís-
lenskum krónum og
ber þar að auki ekki
vexti. Skuld sjóðsins
við Bretland og Hol-
land, sú sem ríkið mun
trúlega gangast í
ábyrgð á, verður í er-
lendum myntum. Þetta þýðir að
mikil nettóskuld mun skapast ef
krónan veikist mikið, jafnvel þótt
öll krafa sjóðsins fáist greidd frá
Landsbankanum. Nettóskuldin
getur hæglega farið yfir 1000 millj-
arða króna.
Þetta skiptir miklu máli. Þetta er
ekki bara venjuleg gengisáhætta.
Venjuleg gengisáhætta er þegar t.d.
Eyjólfur Straumfjörð húsgagnamál-
ari skuldar 20 milljónir í erlendri
mynt vegna húsnæðiskaupa. Sú
skuld hans hefur engin áhrif á það
hvort krónan veikist og þar af leið-
andi hvort hann tapar á lántökunni.
En skuldir ríkisins hafa hins veg-
ar veruleg áhrif á horfur um gengi
íslensku krónunnar. Ríkið gefur
krónuna út í gegnum Seðlabankann
og ef það er skuldum vafið aukast
líkur á að krónan falli í verði gagn-
vart öðrum gjaldmiðlum. Þannig
gæti fall krónunnar skapað keðju-
verkun og vítahring, þar sem fallin
króna veikir ríkið og veikt ríki fellir
krónuna enn frekar. Slíkt gæti þess
vegna endað í mörg þúsund millj-
arða nettóskuld, sem myndi bætast
við aðrar skuldir ríkisins.
Verði Icesave-ábyrgðin sam-
þykkt hlýtur það að leiða til þess að
það verður áhættusamara en áður
að eiga íslenskar krónur. Þannig
verður að mínu mati
glannalegt að eiga ís-
lenskar krónur frem-
ur en erlendar myntir
eða aðrar eignir. Ef
fólk gerir sér grein
fyrir þessu, kann það
að valda fjöldaflótta
úr krónunni og jafn-
vel óðaverðbólgu.
Ekki er víst að gjald-
eyrishöftin gætu
komið í veg fyrir
þetta, þar sem fólk
gæti losað sig við krónur sínar á
löglegan hátt, t.d. með kaupum á
innfluttum vörum og öðru sem
hækkar í verði við verðbólgu.
Hættan sjálf á lækkun gengis
krónunnar getur af þessum ástæð-
um kallað fram gengislækkun. Slíkt
er kallað „sjálfrætandi spádómur“
en þau sérkennilegu orð hafa verið
notuð um spádóm sem rætist fyrir
eigin tilverknað. Þetta er nokkuð
líkt því þegar bankar verða fyrir
áhlaupi. Veikur banki, sem ástæða
er til að hafa áhyggjur af, lendir í
vítahring áhlaups, þar sem erfið
fjármögnun kyndir undir frekari
áhyggjum sem gera fjármögnunina
svo enn erfiðari.
Bankahrunið fyrir ári síðan ætti
að vera okkur Íslendingum slík
lexía að við höfnum ábyrgð ríkisins
á Icesave. Nú er verið að prófa
hvort við höfum lært nokkuð sem
máli skiptir á því klúðri. Keis-
arafötin fóru úr tísku við banka-
hrunið en nú á því miður að taka
þau fram aftur.
Getur ríkið orðið
fyrir áhlaupi líkt
og bankarnir
vegna Icesave?
Eftir Gunnlaug
Jónsson
Gunnlaugur Jónsson
»Nettóskuldin getur
hæglega farið yfir
1.000 milljarða króna.
Höfundur er framkvæmdastjóri.