Saga - 1975, Blaðsíða 261

RITFEEGNIE
255
nú verði sagan sögð við nýrra hæfi. Svo er eftir að vita hvað við
hæfi sé. Dæmi ég fátt um það hér. En leggi einhver dóm mjög gagn-
stæðan minni vitund á þetta 2.bd. grunar mig að sú sundurvirkni
spretti minna af fornum heimildum en af 20. aldar orsökum.
Samkvæmt hefð þegar saga er stunduð verður mér litið fyrst á
s. 31—53 sem er framlag þessa 336 síðna bindis á vettvangi stjórn-
mála og er um framgöngu „beztu bænda“ í landi. Þetta efni er
seinni hlutinn af bálki Gunnars Karlssonar, ágætlega saminn og
hefði grætt á að vera ýtarlegri. Ekki gætir þar öfga né meiri ný-
skýringa en samhengið krefst. Framar (s. 3) hafði G. K. farið
um það þessum orðum, vildi lofa sem minnstu:
„I þeim efnum sem hér er rætt um, atvinnumálum og stjórnmál-
um, er vant að sjá nokkra sameiginlega almenna þróun, sem ein-
kenni tímabilið í heild. En höfðingjaveldi, sífellt öflugra og fá-
mennara, setur nokkurn svip á sögu þess.“
Nenni menn að lesa kynnu skorinorðar setningar þó að ýta við
einhverjum, s. s. þessar: „... Það var talið vænlegra að hafa fylgi
öflugra manna en góðan málstað fyrir gerðardómi. Gerðunum var
fremur ætlað að skapa frið en framfylgja réttlæti og þá hlaut sá
að bera meira úr býtum sem voldugri var og minna átti á hættu
ef friður raufst.“ ... „styrjöld um völd ... Sturlungaaldarmenn
áttu enga hugmyndafræði til að skapa hernaði sínum markmið.“
»• • • hugmyndin um gereyðingarstríð hefur verið til í ófriði Sturl-
nngaaldar. Aðferð Kolbeins [sumarið 1244] er þekkt í baráttu við
skæruliðaheri í sveitahéruðum á okkar dögum. Ráðið til að uppræta
skæruliðaher Þórðar var að eyðileggja landbúnaðinn í þeim hér-
uðum þar sem hann hafðist við.“ „Höfðingjar Sturlungaaldar voru
ekki aðeins óþarfir, þeir gátu einnig verið skaðlegir. Bæði var að
þeir voru fjárhagslegur baggi á bændum og þeir fluttu oft með
sér ófrið. Hér eiga að vísu ekki allir stórhöfðingjar óskipt mál.
Sumir þeirra græddu fé á kirkjueignum eins og stórbændur og voru
Vel efnaðir ... ýmsir aðrir höfðingjar áttu sífellt í mesta fátæktar-
ba-sli. Stundum björguðust þeir á hæpnum fjárupptektum frá and-
stæðingum sem jöðruðu við rán ... skattar á bændur til að fram-
feyta þeim.“ ......Þjóðveldisaldarhöfðingjarnir höfðu áður m. a.
baft það hlutverk að halda uppi friði í byggð sinni ... á Sturlunga-
óld bregðast þeir henni svo að höfðingjar verða vandamál vegna
ófriðarhættu sem fylgir þeim. Þess var heldur ekki langt að bíða
f® goðavaldið liði undir lok.“ ...... konungur orðinn stórveldi
1 ^slenskum stjómmálum áður en íslendingar játuðust undir kon-
Ungsvald hans. Goðavaldið var að breytast í eins konar lénsveldi
koi
að
nungs ... en hann gerði aldrei neitt sem neyddi íslendinga til
Játast undir yfirráð hans. Sagnfræðingar hafa stundum undrast