Saga - 1998, Page 143

EMBÆTTISMENN KONUNGS
141
í fljótu bragði mætti ætla að í hirðstjórninni, samkvæmt annál-
unum, fælist að ívar hefði konungstekjur. Ef betur er að gáð þarf
það þó ekki að vera. Allir annálarnir segja fyrst frá völdum Ivars
en síðan bæta þeir við að hann hafi konungstekjur um þrjú ár.
Fram að þessu hafði það nefnilega ekki þótt sjálfsagt mál að hirð-
stjóri innheimti konungstekjur.
Tveir annálanna tala um að Ivar hafi leigt landið (með sköttum
og skyldum) en einn um að hann hafi keypt skattinn og kóngsmál
um þrjú ár. Ekki er vitað hvernig greiðslu ívars var háttað annað
en að hann hlýtur að hafa greitt fasta upphæð. Sú upphæð gæti
hafa verið greidd öll fyrirfram, einu sinni á ári eða í einu lagi að
loknu leigutímabilinu þótt það síðastnefnda sé ósennilegt vegna
brýnnar fjárþarfar konungs. Orðalag Gottskálksannáls um að hann
hafi keypt skattinn bendir til að hann hafi greitt konungi eina
greiðslu fyrirfram.
Svipaður háttur var hafður á um veitingu valda og konungs-
fekna í næstu tvö skipti. íslendingar voru almennt óánægðir með
þessa skipan sem ýtti undir fjárkröfur valdsmanna. Hvort sem því
var um að kenna eða öðru þá gáfust fyrstu leiguhirðstjórarnir illa.
Á eftir ívari tóku við hirðstjórninni fjórir íslenskir höfðingjar sem
skiptu landinu á milli sín og er það í fyrsta skipti sem getið er um
fleiri en einn hirðstjóra samtímis.107 Það gat verið eðlilegt að skipta
hirðstjórninni eftir að hirðstjóri tók konungstekjur á leigu en hefði
verið mjög einkennilegt fyrir þann tíma. Fjórmenningarnir fóru í
hár saman og Smiður Andrésson, sem síðan tók við, var drepinn
1361.
Ekki er getið um neina hirðstjóra eftir þetta fyrr en 1364. Þá
Segja annálar frá þvf að Þorsteinn Eyjólfsson og Ólafur Pétursson
hafi komið til landsins og hafði Ólafur hirðstjórn og sýslu um hálft
landið, fyrir norðan og vestan, en Þorsteinn hirðstjórn og sýslu
Urn hinn helminginn. Annálsbrot úr Skálholti talar um hirðstjórn
°g sýslu en Gottskálksannáll um sýslu og „stærri mál" sem hlýt-
ur að vera það sama.108 Þarna sést að enn var greint á milli hirð-
stjórnar og sýslu, jafnvel þótt hvortveggja næði yfir sama svæði og
107 Það hefur verið 1357 fremur en 1358. Islandske Annaler, bls. 277, 357 og 406.
108 Islandske Annaler, bls. 227 og 361. Sama orðalag kemur fram í skjali frá 1365
þar sem Ólafur Pétursson er sagður hafa „hirðstjórn og sýslu norðan-
lands". D.I. III, bls. 209.