Saga - 1998, Qupperneq 275

RITFREGNIR
273
lendinga, Hollendinga og Frakka á þilskipum ... heyrðu til undantekn-
’nga í sjósókn þessara þjóða".
Hér um að ræða allróttæka staðhæfingu sem þörf hefði verið að styrkja
með tilvísunum; því miður eru þær ekki til staðar. Það er hins vegar vafa-
laust rétt hjá höfundi að of mikið má gera úr tæknilegri vanþróun í fisk-
veiöum íslendinga miðað við aðrar þjóðir, einkum ef farið er langt aftur í
aldir. Á 18. öld var tæknileg vanþróun íslendinga hins vegar staðreynd.
Meginmálið er að meðan aðrar þjóðir réðu yfir margvíslegum fiskiflota,
allt frá litlum árabátum upp í stór þilskip, og gátu því brugðist við mis-
munandi aðstæðum á margbreytilegan hátt, réðu íslendingar aðeins yfir
°pnum árabátum, að vísu oft nokkuð stórum; bátar urðu þó minni á 18.
öld. Meðan aðrar þjóðir gátu stundað veiðar jafnt á grunnslóð sem á djúp-
miöum, gátu íslendingar aðeins sinnt strandveiðunum. Einnig er það
hreinlega rangt að úthafsveiðar Englendinga og Hollendinga hafi heyrt til
undantekninga í fiskveiðum þeirra.
Höfundur telur samt að íslendingar hafi verið aftarlega á merinni í
s]ávarútvegi en vill kenna fámenni þjóðarinnar um (bls. 17, 88). Hér
fylgir hann í fótspor danska hagfræðingsins Esterar Boserup en Árni
Daníel Júlxusson hefur gengið lengst í því að skoða íslenskt samfélag í
'jósi þessara kenninga. (Sjá t.d. grein hans í tímaritinu Sögu 1990). En þessi
kenning á illa við íslenskan raunveruleika. Stærri hluti fslendinga en
þekktist með öðrum þjóðum lifði að jafnaði sem vinnuhjú í ófrjálsu einlífi
°g átti því ekki börn. Að halda þessu ástandi óbreyttu var grundvallar-
hugsun í gamla íslenska samfélaginu. Á þann hátt var bændum tryggt
°dýrt vinnuafl. Þetta var helsta orsök fámennisins.
Aðra ástæðu þess að „samfélagsgerðin breyttist ekki" hér á landi (bls.
®8) má að mati höfundar rekja til einokunarverslunarinnar. Það er auðvit-
að hárrétt athugað. Og það er einnig rétt að hluta til að kaupmenn töldu
Slg fá „allan þann fisk frá íslandi, sem þeir þurftu og vildu". Þessu til
stuðnings vitnar höfundur í bókina Upp er boöið ísaland, bls. 57. En þar
segh „að verið getur"að slíkt ástand hafi gilt fram undir 1750 (bls. 56-57).
Annars staðar í þeirri bók kemur fram að kaupmenn vildu kaupa meiri
fisk en íslendingar gátu látið af hendi eftir 1750.
Höfundi er mjög í mun að sýna fram á hve mikilvægur sjávarútvegur
hafi verið íslensku samfélagi jafnvel þegar flestir áttu heimili sín í sveit-
um. Þetta er einnig hárrétt athugað en það má samt ganga of langt í mál-
fiutningnum. Á bls. 46 telur hann það vera í „sjálfu sér rangt" að almennt
skuli vera „talið að sérstök sjómannastétt hafi ekki myndast hér á landi
fyrr en á 19. og 20. öld." Til sjómanna vill hann telja þá sem höfðu mikil-
v*gustu lífsbjörg sína af sjávarútvegi þótt þeir kölluðust „bændur, hjá-
h'igubændur, búðsetumenn eða vinnumenn". Harm bætir hins vegar við
að „erfitt er að skilgreina hugtök á borð við stétt". Nokkuð er til í því.
18~saga