Saga - 1998, Qupperneq 286

284
RITFREGNIR
Af sama meiði er það þegar höfundur kveður öðru hverju upp úr með
að eitt og annað hafi enginn getað haft vitneskju um lengur þegar sagan
var rituð og talar um Orkneyjajarla allt fram á 11. öld sem forsögulega. I
þessu sambandi verður að taka tillit til þess að þegar norrænu jarlarnir
tóku völdin í eyjunum, líklega á síðari hluta 9. aldar, höfðu Skotar og Irar
um þó nokkurt skeið haft ritlistina á sínu valdi og væri með miklum ólík-
indum ef Orkneyjajarlar hefðu ekki fljótlega fært sér þessa tækni í nyt.
Það er því ekkert sem mælir gegn því að skráðar hafi verið ættartölur og
annálar þar sem greint var frá helstu afrekum fyrirmanna í eyjunum. Það
er hins vegar jafn víst að margt af því hefur verið harla snubbótt,
nafnarunur og upptalningar á orrustum, einkum þeim sem jarlar höfðu
sigur í, auk þess sem heimildirnar hafa væntanlega verið orðnar götóttar.
Þegar saga Orkneyjajarla var svo færð í samfellt mál varð að beita öllum
þeim brögðum sem Helgi lýsir til að gera frásögnina athyglisverða og
Iæsilega. Fullyrðingu höfundar um að hinir eldri Orkneyjajarlar séu for-
sögulegir verður hins vegar að taka með fyrirvara.
í síðasta hluta bókarinnar er svo fjallað um nokkur íslensk rit og höf-
unda sem fjalla um efni tengd írlandi og keltum og kemur þar margt fróð-
legt fram, til dæmis um Laxdælu.
Að öðrum hugmyndum Helga Guðmundssonar ólöstuðum er kenning
hans um Grænlandsverslunina um Breiðafjörð til Bretlandseyja og mikil-
vægi hennar fyrir íslenska sagnaritun einna athyglisverðust. Þetta er álit-
legt rannsóknarefni sem full þörf er að athuga nánar, til dæmis með na-
kvæmri könnun á írskum miðaldaheimildum. Er þar að finna upplýsing-
ar um einhyrningshorn, hvítabirni, feldi af þeim eða kirkjugripi úr hval-
beini eða rostungstönn?
Það er venjan í fræðiritum sem þessu að höfundar greini frá og taki af-
stöðu til fyrri rannsókna. Hér er fátt um slíkt enda nokkur vorkunn svo
mikið sem ritið er að vöxtum og þegar öllu er á botninn hvolft er það lík'
lega sá þáttur sem einna helst má missa sig. Öllu verra er að þetta verður
til þess að í ritaskrána vantar ýmis rit sem þar hefðu gjarnan átt heima svo
sem prófritgerð Guðrúnar Sveinbjarnardóttur um papa en hún birtist i
Mími árið 1972 og prófritgerð Þorvalds Friðrikssonar í fornleifafræði
„Keltiska hustyper pá Island" en hún kom út í Gautaborg 1982. Einn-
ig mætti nefna ritgerð Johns Langelyths „A Critical Examination of the
Source Material to the Introduction of Christianity in Iceland", þótt hun
tengist ekki viðfangsefni þessa rits nema að hluta til. Það er og talsverður
galli að lokaorð bókarinnar eru allt of rýr. Hér er tekið til umfjöllunar svo
flókið og viðamikið viðfangsefni að ekki hefði veitt af að rita mun ítarlegr*
niðurstöðukafla þar sem þræðir eru teknir saman.
Um sumar bækur er sagt að þær hefðu mátt vera lengur í vinnslu hja
höfundi. Það á ekki við um þetta rit. Líklega hefði það orðið enn betra ef