Saga - 1998, Page 346
344
RITFREGNIR
byggt á undirstöðuritverki Péturs J. Thorsteinssonar, Utanrikisþjcmusta Is-
lands og utanríkismáí).
Sala á erlendum mörkuðum var uppistaðan í starfsemi SH en með efl-
ingu hennar var ráðist í hliðargreinar s.s. Tryggingamiðstöðina, Umbúða-
miðstöðina, skipafélagið Jökla og jafnvel innflutning frá jafnkeypislönd-
unum í Austur-Evrópu til að greiða fyrir viðskiptum með fisk.
Eitt af athyglisverðustu viðfangsefnum bókarinnar er stjórnun og sölu-
stefna SH, ekki síst af því að svo lítið er til um slíkt skrifað á íslensku. Inn
í þau mál fléttast valdastreita og ólíkar skoðanir manna á þeim málum og
eru átökin um og upp úr 1960 athyglisverð í því sambandi. Einnig er afar
gagnleg umfjöllun um vöruþróun innan frystiiðnaðarins, vinnufyrir-
komulag og gæðaeftirlit. Að öðru leyti er lítið fjallað um verkafólkið í
frystihúsunum, en fengur hefði verið að slíku: launum verkafólks og að-
búnaði, samkeppnishæfni greinarinnar á vinnumarkaði, útlendingum í
frystihúsum o.s.frv.
Höfundur leitast við að setja frystiiðnaðinn í samhengi við efnahags-
málin almennt og stjórn efnahagsmála á hverjum tíma, enda nauðsynlegt
til að skilja starfsumhverfi iðnaðarins. Flest er þar kunnuglegt og oftast
vel gert. Þó eru sumar útleggingar höfundar hæpnar, t.d. er það dálítið
einföld söguskoðun að fyrirtækin hafi lengstum ekki fengið að starfa á
heilbrigðum grundvelli vegna „afskiptasemi stjórnvalda", „skilningsleysi
á stöðu og þörf greinarinnar á að fá að starfa á heilbrigðum grundvelli",
„útgerðin og fiskvinnslan voru skattpíndar" o.s.frv. (bls. 238). Rétt er það
að margt hefur farið úrskeiðis í hagstjórn á lýðveldistímanum, en efna-
hagsstefnan hefur ávallt verið nátengd útflutningshagsmunum og margt
af því sem stjórnvöld aðhöfðust var að beiðni stóru útflutningsfyrirtækj-
anna. Engir studdu jafnkeypisviðskipti við Austur-Evrópu eins dyggilega
og SH og varð innflutningsverslunin að laga sig að þeim þótt neytendum
hafi ekki alltaf komið það vel. Færa mætti rök að því að efnahagsstefnan
hefði orðið farsælli ef samkrull ríkis og fyrirtækja hefði verið minna og
stefnan ekki eins eindregið bundin sértækum aðgerðum í þágu útflutn-
ingsgreina.
Stíll Ólafs er jafnan læsilegur og lifandi, en stundum bregður þó fyrir
stórkarlalegu orðfæri og höfundur tekur óþarflega óstinnt upp gagnrýni
sem beinst hefur að Sölumiðstöðinni. Annars hefur hann góð tök á efni
sínu, veitir lesendum gott yfirlit um einstaka málaflokka og heildarlínur
eru skýrt dregnar. Þegar nær dregur samtímanum verða efnistökin laus-
ari, frásögnin um tímabilið 1985-96 er helst til mikið í annálastíl og týnir
höfundur sér stundum í smáatriðum. En hér er gripið á mörgu forvitni-
legu efni sem hefur verið að gerast innan SH á síðustu árum, t.d. baráttu
SH og íslenskra sjávarafurða um eignarhald á sjávarútvegsfyrirtækjum
og þeirri stefnubreytingu SH að draga úr starfsemi sem ekki lýtur beint að