Morgunblaðið - 16.12.2009, Blaðsíða 22

22 Umræðan
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 16. DESEMBER 2009
STJÓRNARAND-
STAÐAN á Alþingi
malaði vel og lengi um
Icesave-málið án þess
þó að margt nýtt kæmi
fram í máli þeirra.
Skammirnar dundu á
ríkisstjórninni og orða-
val einstakra þing-
manna í þeim efnum
vart sæmandi og verða
gífuryrðin ekki höfð
eftir í þessum pistli. Vissulega er
Icesave-málið hið versta mál, um
það eru allir sammála. En á hverju
var von? Og við hverja er að sakast?
Icesave gat aldrei orðið annað en
ömurlegur og ósanngjarn baggi á
þjóðinni, um það hafði vandlega ver-
ið séð af fyrri ríkisstjórn Sjálfstæð-
isflokks og Samfylkingar sem lofaði
því skýrt og skorinort að íslenska
ríkið myndi sjá til þess að inni-
stæðueigendur í Hollandi og Bret-
landi myndu ekki tapa fjármunum.
Þessi loforð voru gefin af þáverandi
stjórnvöldum sem Geir H. Haarde
og Árni M. Mathiesen voru í forystu
fyrir. Alla tíð síðan hefur hlutverk
ríkisstjórna og Alþingis fyrst og
fremst verið að lágmarka tjónið.
Á fyrstu dögum hrunsins, strax
þann 8. október 2008, sendi for-
sætisráðherra Geir H.
Haarde frá sér yfir-
lýsingu þess efnis að
ríkisstjórn Íslands
mæti mikils að bresk
stjórnvöld hafi í hyggju
að tryggja að eigendur
Icesave-reikninga
Landsbankans í Bret-
landi muni ekki tapa
peningum á viðskiptum
við Icesave. Jafnframt
er í yfirlýsingunni
ítrekað að ríkissjóður
Íslands „muni styðja
Tryggingasjóð innistæðueigenda og
fjárfesta við öflun nægjanlegs fjár.“
Hvað Holland varðar þá tók ríkis-
stjórnin af allan vafa um það þann
11. október 2008. Í fréttatilkynningu
frá forsætisráðuneytinu þann dag
kom fram að náðst hafi samkomulag
við Hollendinga sem feli í sér að Ís-
land muni ábyrgjast lágmarkstrygg-
inguna en fjármunirnir, þ.e. inni-
stæðurnar, verði „greiddar út í
gegnum Hollenska seðlabankann
sem síðan fái endurgreitt lánið frá
Íslenska ríkinu.“ Þar með er það
skjalfest og má öllum vera ljóst að
ríkisstjórn Geirs H. Haarde hafði
undirgengist það að borga Icesave-
reikningana. Endanlega var frá
fyrirkomulaginu gengið með þings-
ályktunartillögu þann 5. desember
2008 þar sem Alþingi fól „ríkis-
stjórninni að leiða til lykta samninga
við viðeigandi stjórnvöld vegna inni-
stæðna í útibúum íslenskra við-
skiptabanka á Evrópska efnahags-
svæðinu á grundvelli þeirra
sameiginlegu viðmiða sem aðilar
hafa komið sér saman um.“ Fyrr-
verandi ríkisstjórn fór fyrir tillög-
unni en þingmenn VG greiddu at-
kvæði á móti, enda vildi VG láta
reyna á þjóðréttarlega stöðu lands-
ins í kjölfar þess að Bretar beittu
okkur hryðjuverkalögum. Málið
hefði mátt leiða til lykta með stjórn-
sýslukæru í kjölfar beitingu hryðju-
verkalaganna en frestur til þess
rann ónýttur út í byrjun janúar
þessa árs. Þá sat enn að völdum rík-
istjórn undir forystu Sjálfstæð-
isflokksins. Í þingræðu þann 28.
nóvember 2008 sagði Bjarni Bene-
diktsson, núverandi formaður Sjálf-
stæðisflokks, um kæruleiðir það
vera „alveg ljóst að sú leið sem valin
var og sá farvegur sem málið er í
núna mun alveg örugglega skila
okkur hagstæðari niðurstöðu en við
hefðum fengið með því að láta reyna
á rétt okkar og ef við hefðum síðan
mögulega tapað þeirri þrætu fyrir
dómstólum.“ Ef marka má nýlegri
þingræður Bjarna sést að hann hef-
ur hringsnúist og nú hugnast honum
illa sú leið sem lögð var upp af for-
vera hans. Þótt Bjarni og fleiri vilji
nú skrifa söguna upp á nýtt hygg ég
að þjóðin muni vel hverjir það voru
sem komu okkur í vandann og vörð-
uðu í framhaldinu veginn dýpra ofan
í svaðið.
Hlutur Davíðs og Dóra
Víkur næst að aðdragandanum.
Hverjir voru það sem komu Lands-
bankanum í eigu vina sinna skv.
helmingaskiptareglu sem leiddi af
sér að Búnaðarbankinn, síðar Kaup-
þing, varð bráð svokallaðra „kjöl-
festufjárfesta“ sem voru nátengdir
samstarfsflokknum? Jú svarið er
Sjálfstæðisflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn í forsætisráðherratíð
Davíðs Oddssonar. Síðar færði
nefndur Davíð sig yfir í Seðlabank-
ann þar sem hann brást þjóð sinni í
tvígang. Fyrst með því að leyfa vin-
um sínum í bönkunum að safna er-
lendum innlánum langt umfram það
sem Tryggingasjóður innistæðueig-
enda gat ábyrgst og síðan með því
að lána bönkunum út á svokölluð
„ástarbréf“ haustið 2008 í stað hald-
bærra veða. Tapið vegna þessara
lánveitinga Seðlabankans nam um
270 milljörðum og er að sögn Gylfa
Magnússonar, efnahags- og við-
skiptaráðherra, stærsta einstaka
áfallið sem ríkissjóður varð fyrir
vegna bankahrunsins.
Síðar varð Davíð ritstjóri
Morgunblaðsins og vonast hann lík-
lega til þess að þjóðin trúi þeim
söguskýringum sem miðill undir
hans stjórn hefur fram að færa um
efnahagshrunið.
Úr hörðustu átt
Eftir að hafa verið gerendur í
glæfralegri einkavæðingu bankanna
2002 og síðar aðgerðarlausir áhorf-
endur í ríkisstjórn hrunsins 2008,
tala sjálfstæðismenn á Alþingi eins
og Icesave sé viljaverk og óskabarn
núverandi ríkisstjórnar. Málþófið á
Alþingi minnir hvað helst á uppþot
brennuvarga, sem grípa til þess ör-
þrifaráðs að grýta slökkviliðið. Þjóð-
in þarf á vandaðri vinnubrögðum að
halda til þess að komast úr þeim
vondu aðstæðum sem nýfrjáls-
hyggja og græðgi kom okkur í.
Að hringsnúast í grjótkasti
Eftir Berg
Sigurðsson » Sjálfstæðismenn,
sem voru gerendur í
glæfralegri einkavæð-
ingu bankanna og að-
gerðalausir ráðherrar í
ríkisstjórn hrunsins,
reyna að endurrita sög-
una.
Bergur Sigurðsson
Höfundur er framkvæmdastjóri
þingflokks Vinstrihreyfingarinnar
græns framboðs.
Fimmtudaginn 10.
desember sl. birti
Samkeppniseftirlitið
álit um samruna
Kaupfélags Skagfirð-
inga svf. og Mjólku
ehf. undir yfirskrift-
inni „Skaðleg sam-
þjöppun í mjólkur-
iðnaði og áhrif
búvörulaga á sam-
keppni“. Í sjálfu sér
er það umhugsunarefni, hvað kem-
ur opinberri eftirlitsstofnun til að
máta starfsemi einstakra fyr-
irtækja að markmiðum laga sem
þau heyra ekki undir, eins og gert
er í umræddu áliti. Það er þó ekki
tilefni þessarar greinar heldur hitt
að í álitinu er á köflum hallað
mjög réttu máli þegar kemur að
umhverfi mjólkurframleiðslunnar
og stöðu hennar gagnvart búvöru-
lögum.
Rétt er að minna á að allt
starfsumhverfi mjólkurframleiðsl-
unar byggir á lögum nr. 99/1993
um framleiðslu, verðlagningu og
sölu á búvörum (búvörulögum),
þar sem römmuð eru inn réttindi
og skyldur þeirra er málið varðar.
Samningur bænda við ríkisvaldið
um starfsskilyrði mjólkurfram-
leiðslunar er m.a. reistur á grunni
þessara laga, sem og rekstr-
aumhverfi mjólk-
uriðnaðarins. Árlega
er gefið út heildar-
greiðslumark vegna
mjólkurframleiðslu
sem byggir á áætl-
aðri sölu komandi
árs. Tryggir það
framleiðendum fullt
verð og aðgang að
markaði fyrir sína
framleiðslu, innan
greiðslumarksins,
hvar á landinu sem
bú þeirra standa.
Sameining mjólkuriðnaðar
Gríðarleg hagræðing hefur
náðst fram í íslenskum mjólk-
uriðnaði síðustu ár með samein-
ingu og sérhæfingu vinnslustöðva.
Þó þessar aðgerðir hafi orðið til
m.a. fyrir tilverknað heimilda bú-
vörulaga, fer fjarri að þær séu
einsdæmi í heimi mjólkuriðnaðar-
ins. Nærtækt er að nefna samein-
ingu MD Foods í Danmörku og
Arla í Svíþjóð fyrir um áratug,
sem og samruna hollensku mjólk-
urrisanna Friesland og Campina
nýlega. Eins má geta þess að á
Nýja Sjálandi fer 95% allrar
mjólkurvinnslu í gegn um eitt fyr-
irtæki, Fonterra. Þessi fyrirtæki
vinna hvert um sig 80-150 sinnum
meira mjólkurmagn en íslenskur
mjólkuriðnaður.
Fróðlegt er í þessu ljósi að
skoða hver þróunin hefur verið
hér síðustu ár. Frá árinu 2004
hafa beingreiðslur ríkissjóðs til
bænda lækkað umtalsvert, sam-
hliða gríðarlegum hækkunum á
öllum aðföngum mjólkurframleið-
enda. Þetta leiddi af sér að óhjá-
kvæmilegt var að leiðrétta
mjólkurverð til bænda ef ekki
átti illa að fara. Frá því í janúar
2006 til október 2009 hækkaði
því afurðastöðvaverð til bænda
vegna þessa um 57%. Á sama
tímabili lækkaði vinnslukostn-
aður mjólkur um 34% að raun-
gildi og skilaði það sér í 17%
raunlækkun á heildsöluverði
mjólkurvara. Engum vafa er
undirorpið að þessi árangur náð-
ist vegna rekstarhagræðingar í
mjólkuiðnaði sem framkvæmd
var í skjóli búvörulaga.
Í áliti Samkeppniseftirlitsins
kemur fram sú fullyrðing „að
virk samkeppni sé ávallt skilvirk-
asta aðferðin til þess að stuðla að
hagkvæmum rekstri og auka
samkeppnishæfni fyrirtækja“.
Eins má skilja á álitinu að sam-
eining mjólkuiðnaðarins hafi leitt
af sér lakari kjör bæði fyrir
bændur og neytendur. Eðlilegt
er að gera þá kröfu að
Samkeppniseftirlitið styði þetta
álit sitt tölulegum rökum, sem þá
sýni sambærilegan eða betri ár-
angur en að framan greinir bæði
fyrir neytendur og bændur. Að
öðrum kosti verður að líta svo á
að einungis sé um hagfræðilegar
trúarsetningar að ræða.
Mjólk utan greiðslumarks
Í áliti Samkeppniseftirlitsins
kemur einnig fram að tilkoma
Mjólku hafi leitt af sér hærra
verð fyrir mjólk framleidda utan
greiðslumarks. Hinsvegar kemur
ekki fram að á þessum tíma urðu
samliggjandi ástæður, annars
vegar verulega aukin neysla og
hinsvegar minnkandi framleiðsla,
til þess að birgðastaða mjólkuiðn-
aðarins var á þessum tíma orðin
óþægilega lítil. Samtímis voru
uppi talsverðar væntingar um að
verðmætir markaðir væru að
opnast erlendis fyrir íslenskar
mjólkurvörur. Þetta leiddi síðan
af sér að á tímabili var öll mjólk
sem skilað var í afurðastöð
greidd fullu verði. Þessar að-
stæður allar eru nú mjög breytt-
ar.
Verðlagning mjólkur
Undir lok álitsins er síðan
undarleg klausa þar sem látið er
að því liggja að sameining Mjólku
við Kaupfélag Skagfirðinga séu
svo alvarleg tíðindi, að nærri láti
að allar varnir íslenskra neytenda
séu brunnar til grunna. Ekkert
er þó fjær sanni og í raun hefur
ekkert breyst. Verðlagsnefnd bú-
vöru sem m.a. hefur á að skipa
fulltrúum ASÍ og BSRB ákveður
heildsöluverð flestra mikilvæg-
ustu vöruflokka mjólkuafurða og
lágmarksverð til bænda. Eins
ákveður Verðlagsnefnd verð
„mjólkur í lausu máli“ sem svo er
kölluð og er MS skylt að selja
hana á því verði hverjum þeim er
óskar til vinnslu mjólkurafurða á
innanlandsmarkaði. Á það t.d. við
um Vífilfell hf. sem framleiðir
kókómjólk og Bio-bú sem fram-
leiðir lífrænar mjólkurafurðir.
Ekkert í lagaumhverfinu stendur
því í vegi þeirra sem vilja fjölga
valkostum á markaði með mjólk-
urvörur.
Það er ekki síður mikilvægt ís-
lensku samfélagi nú en áður, að
hafa á að skipa öflugum eftirlits-
stofnunum til að tryggja eðlilega
samkeppni og viðskiptahætti.
Slíkar stofnanir eru hinsvegar
gagnslausar njóti þær ekki al-
menns trausts í samfélaginu. Því
verður að gera þá kröfu að þær
hagi vinnubrögðum sínum þannig
að svo megi verða.
Samkeppniseftirlitið og starfsum-
hverfi mjólkurframleiðslunnar
Eftir Sigurð
Loftsson » Í álitinu er á köfl-
um hallað mjög
réttu máli þegar
kemur að umhverfi
mjólkurframleiðsl-
unnar og stöðu henn-
ar gagnvart
búvörulögum
Sigurður Loftsson
Höfundur er formaður
Landssambands kúabænda.
Frá eldri borgurum
í Hafnarfirði
Föstudaginn 11. desember var
spilað á 15 borðum.
Úrslit urðu þessi í N/S
Jón Hallgrímsson – Bjarni Þórarinss. 361
Oliver Kristófersson – Magnús Oddss. 353
Sæmundur Björnsson – Örn Einarss. 327
Skarphéðinn Lýðss. – Eiríkur Eiríkss. 323
A/V
Katarínus Jónsson – Bragi V. Björnss. 380
Ólafur Ingvarsson – Þorsteinn Sveinss. 363
Tómas Sigurjss. – Jóhannes Guðmanns. 355
Sverrir Jónsson – Óli Gíslason 352
Gullsmárinn
Mánudaginn 14. des. var spilað á
12 borðum í Gullsmára. Staða efstu
para í N/S
Þorsteinn Laufdal og Jón Stefánss. 227,5
Elís Kristjánss. og Páll Ólason 195,7
Hrafnh. Skúlad. og Þórður Jörundss. 188,1
A/V
Jón Jóhannss. og Haukur Guðbjartss. 202,3
Elís Helgas. og Gunnar Alexanderss. 190,8
Anna Hauksd. og Hulda Jónasard. 180
Síðasti spiladagur fyrir jól verður
fimmtudaginn 17. des. Fyrsti spila-
dagur eftir áramót verður fimmtu-
daginn 7. janúar.
BRIDS
Umsjón Arnór G.
Ragnarsson| norir@mbl.is