Morgunblaðið - 19.12.2009, Blaðsíða 66

Íritgerð um argentíska rit-höfundinn Jorge Luis Bor-ges, sem birtist í ritgerða-safninu Gleymskunnar bók,
fjallar Magnús Sigurðsson um
hugmyndir bókmenntafræðingsins
George Steiner um „samfélag þar
sem blátt bann er lagt við öllu tali
um myndlist, tónlist og bók-
menntir. Slíkt bann við „sníkju-
textum“ háskólasamfélagsins
myndi neyða okkur – lesendur –
til að takast á við bókmenntirnar
augliti til auglitis, án nokkurrar
aðstoðar afleiddra um-texta. „Fyr-
ir vikið myndi einu mögulegu rit-
skýringar bókmenntatexta ein-
vörðungu að finna innan
bókmenntanna sjálfra, ekki utan
þeirra, sem að sama skapi myndi
geta af sér dýpri og gleggri skiln-
ing okkar á eiginleikum þeirra.“
Þetta eru forvitnilegar hug-
myndir, sem eru meðal þess sem
lesendur þessa
fína ritgerðaúr-
vals Magnúsar
fá að kynnast, í
um-textum
hans. Magnús
hefur vakið um-
talsverða at-
hygli á síðustu
árum fyrir
skáldskap, þýðingar á ljóðum Ezra
Pound og bókmenntafræðileg
skrif.
Í Gleymskunnar bók eru 11 rit-
gerðir – í formála talar höfundur
um að viðfangsefnið séu „smáar
bókmenntir og höfundar þeirra á
öldinni sem leið....“ Joyce og Po-
und eru áberandi í ritgerðunum,
og óvíst hversu „smá“ verk þeirra
eru, en einnig er skrifað um Sand-
árbók Gyrðis Elíassonar, skáld-
skap Ingibjargar Haraldsdóttur,
sagnaþulinn Evu Hjálmarsdóttur,
skáldskap Kristjáns Karlssonar,
Þorstein frá Hamri, fyrrnefndan
Borges, íslensku smásöguna og
kínversk myndtákn.
Stíll Magnúsar er óvenjulega
tær og látlaus af fræðimanni að
vera – þar sem hann er sjálfur
skáld kynni fyrrnefndur Steiner
því að samþykkja þessi um-skrif
hans um bókmenntirnar. Grein-
arnar eru fróðlegar en vissulega
mis-forvitnilegar. Fyrir þennan
lesanda er Pound full-fyrirferð-
armikill í greinasafninu, enda búið
að skrifa svo gríðarmikið um þá
Joyce, og skrifin um kínversk tákn
sitja illa innan heildarinnar. Hins-
vegar eru skrif um íslensku skáld-
in mjög áhugaverð. Fyrir utan að
kannski var óþarfi að birta hér
aftur greinina um Kristján Karls-
son, þótt hún sé afar vel unnin,
því hún er einnig formáli nýs kvæ-
ðaúrvals skáldsins, þá eiga þessi
skrif mikið erindi og ætti áhuga-
fólk um bókmenntaskrif ekki að
láta þau framhjá sér fara.
Fræðirit
Gleymskunnar bók –
og aðrar ritgerðir
bbbmn
eftir Magnús Sigurðsson.
Uppheimar 2009. 169 bls.
BÆKUR
EINAR FALUR
INGÓLFSSON
Tekist á við bókmenntirnar
Magnús Áhugafólk um bókmenntir
ætti að lesa greinar hans.
66 Menning
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 19. DESEMBER 2009
Það er ávallt nokkur áfangi ímenningarsögu þjóðar þeg-ar gefin eru út grundvall-arrit. Ég hygg að á því sé
ekki nokkur vafi að Ummyndanir
Óvíds séu þess háttar rit. Kristján
Árnason hefur nú lokið því þrekvirki
að þýða verkið í óbundnu máli eins og
Íslendinga var jafnan háttur í þýðing-
arvinnu sinni á miðöldum þegar þeir
komu söguljóðum yfir á íslenskt mál.
Sannast sagna er þetta rit hinn eigu-
legasti gripur. Hér er andagift nóg,
rjóminn af bestu goðsögnum Grikkja,
sem spunnar eru úr verkum fremstu
höfunda þeirra og arfsögnum, en
einnig goðsagnir Latverja og aust-
rænna manna. Mörgum hefur þótt
grískar goðsagnir sundurlausar en
Óvíd tekur sig til og byggir upp goð-
sagnabálk í kringum hugmyndina um
ummyndanir annars vegar og ástir í
ýmsum myndum hins vegar og skap-
ar þannig heildstæðan bálk 15 bóka.
Þar ummyndast Ekkó í bergmál,
Dafne í lárvið og Narkissus í vatna-
blóm svo að eitthvað sé nefnt. Ritið er
rammað inn með upprunasögunni og
falli Tróju en uppgangi Rómaríkis og
er m.a. ort sjálfum Ágústusi keisara
til dýrðar ef skilja má niðurlag rits-
ins. Og yfir ritinu vakir trú skáldsins
sjálfs á því að orð þess heyrist á með-
an Róm ríkir.
Styrkur grískrar menningar og
síðan hinnar latnesku, sem byggist á
þeirri grísku, á rætur að rekja til
þeirrar rökhugsunar Grikkja og trú
þeirra á það að veruleikinn sé síður
háður púkum og
djöflum náttúr-
unnar en skyn-
semi mannsins,
Logos. Í riti Óvíds
rís mannsmyndin
upp í slíkri tign í
sköpunarsögunni.
Þar sem öll dýr
ganga með drúp-
andi höfuð gæddi
hinn skapandi guð manninn „upp-
leitri ásjónu og bauð honum að horfa
til himins og beina sjónum upp til
stjarna.“
Styrkur þessarar mannssýnar hef-
ur verið þannig öldum saman að vest-
ræn menning má heita byggð á henni.
Í þetta rit Óvíds sóttu ekki ómerkari
höfundar en Dante, Shakespeare og
Milton. Þetta er menningarleg arf-
leifð okkar ekkert síður en Íslend-
ingasögur, eddukvæði, fornald-
arsögur og riddarasögur. Það er því
mikill fengur í þessari útgáfu.
Þýðing Kristjáns er hljómfögur á
svipmiklu máli og ljóðrænu. Hún
hentar óbundnu máli sem í reynd á
rætur að rekja til ljóðmáls. Hún er
hins vegar laus við að vera hátíðleg úr
hófi fram enda er hér oftar en ekki
ort um miklar lífsnautnir og Óvíd lífs-
nautnaskáld. Bókinni fylgir inn-
gangur, efniságrip, athugasemdir og
nafnaskrá og hún er skreytt myndum
úr franskri þýðingu verksins frá tím-
um klassisismans. Hér er því vandað
verk í alla staði og mikill sómi af.
Þýðing
Ummyndanir
bbbbb
eftir Publius Ovidius Naso, Kristján
Árnason islenskaði, Mál og menning.
2009. 515 bls.
SKAFTI Þ.
HALLDÓRSSON
BÆKUR
Menningar-
sögulegt verk
Kristján Árnason „Hefur nú lokið því þrekvirki að þýða verkið í óbundnu
máli eins og Íslendinga var jafnan háttur í þýðingarvinnu sinni á miðöldum.“
Undirritaður varð heldurhvumsa þegar hann fékkí hendurnar ritverkiðsem hér er til umfjöll-
unar: Bikardraumar. Saga bikar-
keppninnar í knattspyrnu í hálfa öld.
Bókin er 367 blaðsíður að lengd og
þyngdin minnti á sementspokana
sem maður afgreiddi í JFE verslun í
gamla daga. Sú spurning vaknaði
hvernig hægt
væri að skrifa 367
blaðsíður um bik-
arkeppni KSÍ með
góðu móti. Skyldi
Skapti vera orð-
inn brjálaður?
Um leið og haf-
ist er handa við að fletta bókinni þá
rifjast fljótt upp fyrir manni að saga
bikarkeppninnar hér heima er gletti-
lega áhugaverð. Eins og höfund-
urinn, Skapti Hallgrímsson, kemur
inn á í inngangi sínum þá er bik-
arkeppni „sveipuð dýrðarljóma“ þó
ekki sé ýkja auðvelt að útskýra það í
stuttu máli. Skapti bendir á að ástæð-
an sé möguleikinn á óvæntum úrslit-
um og útsláttarfyrirkomulagið gerir
það að verkum að liðin fá ekki annað
tækifæri fyrr en að ári liðnu.
Bókin er skilmerkilega sett upp
eftir ártölum og mun því nýtast sem
fyrirtaks uppflettirit. Með slíku fyr-
irkomulagi er viss hætta á að útlit og
efnistök verði helst til þurr. Skapti
hefur hins vegar brugðist við því með
tvennum hætti. Annars vegar er stíll-
inn þannig að Skapti notar mikið af
grípandi fyrirsögnum sem vekja
áhuga og forvitni lesendans. Hins
vegar er umfjöllunarefnið gjarnan
brotið upp með sér dálkum eða
„pungum“ eins og þeir eru kallaðir í
blaðamennsku, og í þeim má finna
skemmtilega vinkla. Líklega hafði
undirritaður mest gaman af því að
glugga í þessa útúrdúra. Skapti dust-
ar þar rykið af mörgum skemmti-
legum sögum. Einnig er þar varpað
ljósi á nokkrar hetjur og má þar
nefna Þórólf Beck, Albert Guð-
mundsson, og Ríkharð Jónsson, svo
fáeinir snillingar séu nefndir.
Hins vegar tók Skapti sérstaklega
fyrir bikarkeppnina í karlaflokki í ár
sem var sú fimmtugasta í röðinni en
keppnin í kvennaflokki er mun yngri,
eða 29 ára. Að sögn Skapta var við-
leitnin sú að fanga þá stemningu sem
fylgir bikarkeppninni og fylgdist
hann því grannt með nokkrum leikj-
um í sumar og gerir þeim ítarlega
skil í bókinni. Afmælisárinu er því
gert hátt undir höfði og fyrir það eitt
ætti bókin að vera kærkomin fyrir
stuðningsmenn Breiðabliks sem
brutu ísinn í haust og sigruðu í fyrsta
skipti í karlaflokki. Sjálfsagt mun
einhverjum þykja talsverðu púðri
vera eytt í keppnina í sumar en það
skiptir í rauninni ekki máli því það er
einfaldlega hrein viðbót og ekki á
kostnað annars efnis.
Í umfjöllun um úrslitaleikina vitn-
ar Skapti gjarnan í blaðamenn sem
fjölluðu um leikina. Þar kennir ým-
issa grasa en tvær lýsingar eru þó í
uppáhaldi hjá undirrituðum. Annars
vegar vakti Atli Steinarsson athygli á
„skrokkvindu“ Hermanns Gunn-
arssonar í Morgunblaðið árið 1965 og
hins vegar lýsti Hallur Símonarson
Sigurði Jónssyni sem „fallega ljós-
hærðum“ í Dagblaðinu-Vísi árið
1982.
Fræðirit
Bikardraumar - Saga bikarkeppn-
innar í knattspyrnu í hálfa öld
bbbbn
eftir Skapta Hallgrímsson.
KSÍ 2009. 367 bls.
BÆKUR
Dýrðarljómi bikarkeppninnar
Skapti Hallgrímsson Dustar rykið
af mörgum skemmtilegum sögum.
KRISTJÁN
JÓNSSON
Þessi skemmtilega saga hefstþar sem stúlka situr undirberum himni í júlílok 1874,sumarið þegar Kristján ní-
undi heimsótti Íslendinga. Veðrið
leikur við hana þar sem hún dillar
barni sínu, en skjótt skipast veður í
lofti og voðaatburður kippir okkur
niður á jörðina.
Fljótlega kemur í ljós að við erum
að lesa sakamálasögu og það enga
venjulega sakamálasögu því hún
gerist í Reykjavík undir lok nítjándu
aldar, þegar borgin er varla nema
húsaþyrping, og aðalpersónur eru
margir helstu menn Íslandssög-
unnar. Sögumaður er Móritz Hall-
dórsson, nemandi í Lærða skólanum
þegar atburðir þeir sem lýst er eiga
sér stað, og síðar læknir sem endaði
sína ævidaga vestur í Kanada, en í
inngangi bókarinnar kemur fram að
sagan er sögð eftir minniskompum
sem Móritz skildi eftir sig.
Það þarf mikla þekkingu til að
geta látið söguna
lifna eins ræki-
lega við og Helga
tekst í bókinni,
því lesandi er
fljótlega staddur í
þorpinu Reykja-
vík og sér þar
bregða fyrir ýms-
um merk-
ismönnum Íslandssögunnar.
Morðgátan sjálf verður nánast
aukaatriði, svo gaman hefur maður
af að fylgjast með lífinu í þessu
sveitaþorpi sem Reykjavík var, en
hún er leyst í lokin og þó ég vilji ekki
spilla skemmtan hugsanlegra les-
enda af bókinni, er óhætt að segja
það að ég rak upp stór augu þegar
raknaði úr fléttunni.
Sumum þykir þessi bók kannski
löng, nærfellt 400 síður, en ég hefði
gjarna viljað hafa hana mun lengri,
enda var sögusviðið svo skemmtilegt
að ég var fráleitt búinn að fá nóg af
því. Það eina sem ég saknaði var að
ekki skuli fylgja í bókarlok stutt
æviágrip þeirra sem sagt er frá,
enda getur nafnafjöldinn ruglað þá
sem lítið eða ekkert þekkja til Ís-
landssögunnar.
Skáldsaga
Þegar kóngur kom
bbbbm
eftir Helga Ingólfsson.
Ormstunga 2009. 367 bls.
ÁRNI
MATTHÍASSON
BÆKUR
Höfundurinn Helgi Ingólfsson ritar
af þekkingu um Reykjavík 19. aldar.
Líf og dauði í þorpinu Reykjavík