Morgunblaðið - 29.01.2010, Blaðsíða 6

6 FréttirINNLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 2010
Eftir Kristján Jónsson
kjon@mbl.is
LEITAÐ var að hvítabjörnum úr lofti
við norðausturströndina í gær með
TF-SIF, vél Landhelgisgæslunnar,
en björn var skotinn við eyðibýlið
Ósland í Þistilfirði á miðvikudag.
Enginn björn sást en lögreglan í
Þingeyjarsýslum og Umhverfis-
stofnun biðja fólk á svæðinu samt að
fara að öllu með gát.
Deilt hefur verið hart um það hvað
gera skuli þegar birnir ganga hér á
land, hvort reynt skuli að bjarga
þeim. Í skýrslu starfshóps umhverf-
isráðuneytisins frá 2008 er lagt til að
þeir séu felldir og þá einkum með til-
liti til öryggis.
Þáverandi umhverfisráðherra lét í
kjölfar dráps á tveimur björnum árið
2008 gera umrædda skýrslu um rétt
viðbrögð þegar bjarndýr ganga á
land. Hvítabirnir eru yfirleitt mjög
grimm og óútreiknanleg dýr og ljóst
að almennir borgarar sem ganga
fram á dýrin eru í stórhættu. Bent
var á í skýrslunni að í a-grænlenska
stofninum væru minnst 2.000 dýr og
því engin hætta á ferðum þótt nokkur
dýr væru felld hér. Loks var bent á
kostnaðinn við björgun.
Sérfræðingar IUCN
vilja að dýrin séu felld
Við gerð skýrslunnar var sótt ráð-
gjöf hjá helstu sérfræðingum um mál
hvítabjarna í heiminum. Birnirnir eru
á svonefndum válista Alþjóðanátt-
úruverndarsamtakanna, IUCN, þ.e.
staða tegundarinnar er sögð við-
kvæm. Henni er talin geta stafað ógn
af breyttum lífsskilyrðum, hlýnandi
loftslagi og bráðnun heimskautaíssins
sem geti gert hvítabjörnum áa norð-
urhjara erfitt fyrir um að ná sér í æti.
En hvítabirnir, öðru nafni ísbirnir,
eru alls ekki í útrýmingarhættu eins
og t.d. tígrisdýr enda kæmi þá ekki til
greina að leyfa veiðar á 800 dýrum á
ári. Ráðlögðu sérfræðingar IUCN að
dýr sem villtust hingað væru drepin.
Síðast sáust birnir hér á landi 2.
júní 2008 og aftur 16. júní sama ár og
voru bæði dýrin skotin, áðurnefnd
skýrsla var gerð í kjölfarið. Fyrri
björninn, sem sást fyrst á Þverár-
fjalli, var karldýr, hitt birna sem gekk
á land við Hraun á Skaga, bæði voru
mjög gömul dýr. Karldýrið var skotið
strax og ráðrúm gafst enda taldi lög-
reglan ekki forsvaranlegt að taka
áhættu þar sem fjöldi fólks var í
grennd við dýrið. Reynt var að bjarga
birnunni á Skaga en tilraunin mis-
tókst og var hún skotin 17. júní.
Að sögn umhverfisráðuneytisins
kostaði aðgerðin öll um 7,5 milljónir
króna. Greiddi Björgólfur Thor
Björgólfsson athafnamaður fjórar
milljónir af kostnaðinum en hann
hafði heitið að kosta aðgerðina ef
mönnum tækist að bjarga dýrinu.
Hvítabirnir eru stærstu land-
rándýr á jörðinni, lifa aðallega á sel-
um og halda sig á ströndum í grennd
við norðurpólinn eða á ís. Stærsta
karldýr sem veiðst hefur var um þús-
und kíló og þau geta verið allt að fjór-
ir metrar að hæð í uppréttri stöðu.
Birnir á A-Grænlandi og Svalbarða
eru þó mun minni. Hvítabirnir eru yf-
irleitt miklir einfarar. Karlinn, sem er
mun stærri en birnan, er oft forvitinn
en birnan mun styggari, en engin tvö
dýr eru eins að þessu leyti. Segja
Grænlendingar það fara eftir lífs-
reynslu dýrsins hvernig það hagi sér.
Felldir af öryggisástæðum
Landhelgisgæslan sá enga birni við leit úr lofti í gær en almenningi norðaustan-
lands er samt ráðlagt að fara varlega úti við og taka ekki of mikla áhættu
Ljósmynd/Náttúrustofa Norðurlands vestra
Hausinn Sigurður Guðmundsson hamskeri mælir hausinn á dýrinu úr Þistilfirði í gær.
Morgunblaðið/Skapti Hallgrímsson
Til reiðu Búrið sem nota átti 2008,
það er nú varðveitt á Akureyri.
HRÆIÐ af birn-
unni sem felld
var í Þistilfirði
var flegið í gær
hjá Náttúrustofu
Norðurlands
vestra á Sauðár-
króki en skrokk-
urinn síðan send-
ur suður. Þar
mun Karl Skírn-
isson, dýrafræð-
ingur á Rannsóknastofnun HÍ á
Keldum, rannsaka dýrið.
Þorsteinn Sæmundsson er for-
stöðumaður Náttúrustofunnar.
„Þessi björn var minni en þeir sem
voru felldir 2008 og virtist betur á
sig kominn,“ segir Þorsteinn. „Það
var ágætis fitulag á þessu dýri og
feldurinn miklu betri en á t.d. birn-
unni frá Hrauni.
Um aldurinn er dálítið erfitt að
segja af því að þessir birnir í aust-
urgrænlenska stofninum eru yfir-
leitt litlir. Það er ekkert hægt að
fullyrða um það hve lengi dýrin
hafa verið hér. Þverárfjallsbjörn-
inn var með töluvert af gróðri í
maganum, hann hefur dvalið hér
kannski sólarhring enda var hann
kominn nokkuð langt frá sjó þegar
hann sást. Birnan var hins vegar
nýkomin, í henni var ekki neitt
nema eitthvert vatnssull.
Svo vitum við auðvitað ekkert
ennþá um þennan í Þistilfirði. Ef
þeir finna ekkert æti éta þeir þara
eða einhvern gróður til þess að hafa
eitthvað í meltingarfærunum. Þeir
eru alætur en fá enga raunverulega
næringu úr þessum jurtum, þeir fá
orkuna að jafnaði úr spikinu af
selnum.“
En hvað varð um dýrin sem felld
voru 2008?
„Þau voru stoppuð upp. Birnan
frá Hrauni á Skaga er á Hafíssetr-
inu á Blönduósi. Þverárfjallsbjörn-
inn er hins vegar til sýnis hjá okkur
og hingað hafa komið þúsundir
manna til að skoða hann, ef fólk vill
upplýsingar veitum við þær fús-
lega. Og svörum reiðu fólki, það
var mikil heift í kringum þetta en
oft er þetta vanþekking.“
kjon@mbl.is
Erfitt að
segja til
um aldur
Þorsteinn
Sæmundsson
LJÓST er að
birnir sem ganga
hér á land eru úr
svonefndum aust-
grænlenskum
stofni og hugs-
anlegt að margir
drukkni áður en
þeir ná landi. Ís-
inn er nú mun
nær landi en
hann var í júní
2008 þegar tveir birnir gengu á land.
Sigrún Karlsdóttir, veðurfræðingur
á Veðurstofu Íslands, segir að ís-
þekjan á svæðinu hafi farið minnk-
andi á seinni árum. Litlir jakar geti
oft borist mun austar en meginísinn
enda liggja hafstraumar í þá átt.
Menn treysta mikið á fjarkönnun
með aðstoð gervihnattamynda þegar
fylgst er með útbreiðslu íssins en
hún gagnast lítið ef ísinn þekur
minna en fjóra tíundu af hafflet-
inum.
„Lúmskara en menn halda“
„Það verður að fylgjast betur með
ísflákunum og stöku jökunum,“ seg-
ir Þór Jakobsson veðurfræðingur
sem hefur langa reynslu af hafís-
rannsóknum. „Þetta er miklu lúmsk-
ara en menn ætla. Ég held að það
hafi ekki verið flogið nógu oft. Menn
tala um að dýrin, bæði árið 2008 og
núna, hafi kannski synt tugi sjó-
mílna. En ég held að menn verði að
taka meira til greina hina skýr-
inguna þó að það kosti kannski tíðari
flugferðir. Annar björninn sem var
skotinn 2008 var mikið laskaður eins
og hann hafi ríghaldið sér í klaka.“
kjon@mbl.is
Koma líklega á smájökum
Staða hafíss þegar ísbirnir ganga á land
Haf- og borgarís-
tilkynningar í júní 2008
Haf- og borgarís-
tilkynningar í janúar 2010
Í S L A N D
G R Æ N L A N D
Heimild: Veðurstofa Íslands
3
Ísbirnir ganga á land:
1 2. júní 2008 við Þverárfjall
2 16. júní 2008 við Hraun á Skaga
3 27. janúar 2010 við Sævarland
2
1
Tíðara ískönn-
unarflug vegna
hvítabjarnanna?
Þór Jakobsson
GRÆNLENDINGAR borða hvíta-
birni en sjóða þarf kjötið lengi,
enda ávallt hætta á alls kyns sjúk-
dómum og sníkjudýrum. Öðru
hverju er boðið upp á bjarn-
dýrakjöt á Svalbarða en eingöngu
ef fellt dýr hefur reynst laust við
sníkjudýr er nefnist trichinella
(trichinum). Það leggst á vöðva og
fá birnirnir það úr selum. Getur
trichinella orðið þeim að bana en
mun oftar drepast dýrin úr hungri.
Bæði karl- og kvendýr eiga til að
éta eigin húna ef þau finna ekki
annað æti en hvítabirnir lifa á
svæðum þar sem lífsbaráttan er
harðari en víðast annars staðar á
jörðunni og skýrir það grimmdina.
Veruleg mengun er einnig á
svæðum í grennd við Norður-
heimskautið. Er einkum um að
ræða margvísleg klórkolefnis-
sambönd. Karl Skírnisson dýra-
fræðingur segir
brýnt að kjöt af
björnum sem
flækjast hingað
fari ekki út í
umhverfið, sýk-
ingarhætta sé
mikil. „Annar
björninn frá
2008 var smit-
aður af trich-
inum, sníkjudýri sem gæti auð-
veldlega lifað á Íslandi,“ segir Karl.
„Klórkolefnissamböndin safnast
upp efst í fæðukeðjunni. Rándýrin
eru efst í henni, í sjónum eru það
til dæmis hákarlar. Oft er talað um
að það sé um 100-föld styrkleika-
aukning milli fæðuþrepa, selurinn
er næstur fyrir neðan hvítabjörn-
inn sem er þá með 100 sinnum
meira af þessum efnum í sér.“
kjon@mbl.is
Varasamt kjöt og sýkingarhætta
Karl Skírnisson
25-60%
©
IL
V
A
Ís
la
n
d
20
10
einfaldlega betri kostur
laugardaga 10-18 sunnudaga 12-18
mánudaga - föstudaga 11-19 s: 522 4500 www.ILVA.is
NALÚT AS
ER Í FULLUM GANGI
AF VÖLDUM VÖRUM
YFIR 1000 VÖRUNÚMER Á LÆKKUÐU VERÐI