Morgunblaðið - 29.01.2010, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JANÚAR 2010
Áhaustdög-um ársins2008 höfðu
stjórnvöldin í
landinu fáeina
klukkutíma til að
taka ákvörðun um hvort
drjúgur hluti gjaldeyris-
varasjóðsins yrði notaður í til-
raun til að bjarga fyrsta bank-
anum sem stefndi í þrot.
Á daginn hefur komið að sá
banki og hinir sem í kjölfarið
komu voru mun verr staddir
en endurskoðaðir reikningar
virtustu endurskoðunarfyrir-
tækja og ársfjórðungsuppgjör
og upplýsingagjöf bankanna
sjálfra gáfu til kynna. Ríkis-
stjórnin ákvað að kaupa
stærstan hluta í Glitni fyrir
háar upphæðir, þótt þær væru
aðeins hluti af „markaðsvirði“
bankans um þær mundir.
Fárviðrið sem varð í kjöl-
farið og var stýrt af stærsta
eiganda viðkomandi banka og
fjölmiðlaveldi hans var með
miklum ólíkindum. Hin
áhættusama ákvörðun ríkis-
stjórnarinnar var kölluð
„mesta bankarán sögunnar“
og aðrar upphrópanir voru
eftir því. Það má segja að það
hafi orðið ríkisvaldinu til góðs
að stærsti eigandinn var svo
upptekinn af áróðursstríði
sínu að hann dró að boða hlut-
hafafund til að taka fyrir og
væntanlega samþykkja tilboð
ríkisins. Það varð til þess að
bankinn fór í þrot og ríkið
þurfti ekki að standa við til-
boð sitt og á dag-
inn kom að hann
hafði staðið á
miklu valtari fót-
um en nokkurn
hafði órað fyrir.
Nú sýna fréttir að flest
bendi til að á sama tíma og
hrópað var að ríkisvaldið
stæði fyrir stærsta bankaráni
sögunnar hafi sömu menn
verið að moka peningum úr
bankanum í sína vasa eða nán-
ustu samstarfsmanna. Ef mál-
um er þannig varið sem þess-
ar fréttir benda til er augljóst
að um siðlausar og löglausar
aðgerðir hefur verið að ræða.
Fyrsta spurningin sem
hlýtur að vakna er þessi: Er
einhvers staðar verið að rann-
saka þetta mál? Dómstólarnir
réðu ekki við Baugsmálin á
sínum tíma og lítill vafi er á að
sú niðurstaða varð til þess að
óprúttnir peningamenn töldu
sér alla vegi færa. Lögin væru
fyrir litlu kallana. Þeir væru
yfir þau hafnir. Meðal annars
þess vegna fór sem fór.
Það eru töluverð tilþrif hjá
rannsóknarmönnum þessa
dagana. En meðal fólksins í
landinu er nagandi efi. Kemur
eitthvað raunverulega út úr
þessu? Jú, það verða örugg-
lega einhverjir, sem aldrei
voru háir í lofti í sölum spill-
ingarinnar, sem finna munu
til tevatnsins. En þeir stór-
tækustu? Við skulum ekki bú-
ast við of miklu. Sporin
hræða.
Rannsóknartilþrifin
eru töluverð, en hver
verður eftirtekjan?}
Ekki búast við miklu
Íslenskt atvinnu-líf lagðist nán-
ast í dvala á milli
þrjú og fimm í gær
meðan á landsleik
Íslands og Noregs
stóð í Evr-
ópumeistaramótinu í hand-
bolta í Austurríki. Íslenska
liðinu hefur jafnt og þétt vaxið
ásmegin eftir því sem á mótið
hefur liðið. Í fyrstu tveimur
leikjunum uppskar íslenska
liðið aðeins jafntefli eftir að
hafa leitt nánast allan tímann.
Þegar á reyndi gegn Dönum
vannst hins vegar öruggur sig-
ur og efsta sætið í riðlinum var
tryggt. Aftur varð jafntefli í
fyrsta leiknum í milliriðlinum
eftir að íslenska liðið hafði
leitt nánast allan leikinn, en að
þessu sinni áttu Íslendingar í
höggi við eitt sigursælasta lið
þessarar aldar, landslið Kró-
ata, sem hafði unnið alla sína
leiki á mótinu fram að því.
Rússneska landsliðið var
nánast eins og fallbyssufóður
fyrir íslenska liðið. Leikur
Norðmanna og Íslendinga var
jafn og frábær
skemmtun. Enn
var íslenska liðið
skrefi á undan
nánast allan leik-
inn og nú stóðst
liðið álagið á síð-
ustu mínútunum og tókst að
halda forustunni. Í raun var
sigurinn öruggari en lokatöl-
urnar, 35-34, gefa til kynna.
Karlalandsliðið er nú komið
í hóp fjögurra bestu landsliða
Evrópu í handknattleik. Þetta
er stórkostlegur árangur og
staðfestir það svo ekki verður
um villst að silfrið á Ólympíu-
leikunum í Peking fyrir tveim-
ur árum var engin tilviljun.
Liðið er í heimsklassa, bæði í
vörn og sókn.
Um helgina fara fram und-
anúrslit og úrslit í Evrópu-
meistaramótinu. Ef íslenska
liðið leikur af sömu gleði og
krafti og hingað til er það til
alls líklegt. Íslenska landsliðið
hefur enn unnið hugi og hjörtu
Íslendinga og getur gengið
hnarreist til leikja helgar-
innar.
Íslenska landsliðið
hefur staðfest að
það er í fremstu röð
í heiminum}
Glæsilegur árangur
É
g hef afskaplega lítinn áhuga á
íþróttum og horfi helst ekki á
kappleiki í sjónvarpi. Ég lét þó til
leiðast í gær og horfði á leik Ís-
lands og Noregs með vinnufélög-
unum í matsalnum hérna uppi í Hádegismóum.
Leikurinn var vissulega spennandi, en þó
ekki svo að mig langi að skrifa um hann pistil.
Miklu áhugaverðara þótti mér að fylgjast með
viðbrögðum áhorfenda við því þegar lýsandinn
í sjónvarpinu vogaði sér að lýsa þeirri skoðun
sinni að á þessu eða hinu augnablikinu væri sig-
ur Íslendinga í nánd. Andvörp og stunur urðu
að hrópum og köllum þegar nær dró leiks-
lokum og er ég nokkuð viss um að viðbrögðin
hafa verið svipuð á fleiri stöðum á landinu.
Vonandi eru fáir sem trúa því í alvöru að lýs-
andinn geti haft áhrif á úrslit leiksins með því
einu að tjá sig um sigurmöguleika íslenska liðsins. Í hita
leiksins virtist þessi trú hins vegar nokkuð almenn, enda
virðist fólk aldrei hjátrúarfyllra en einmitt þegar kemur
að keppnisíþróttum.
Ólíkt íþróttum vekur hjátrú sem þessi mikinn áhuga hjá
mér. Eins og áður segir er rökhugsun fólks almennt betri
en svo að það haldi að það skipti í raun og veru máli í hvaða
skyrtu maður er þegar ákveðið knattspyrnulið er að spila
eða hvort maður lemur í borð og fer með galdraþuluna
„sjö-níu-þrettán“. Samt bankar fólk í borð, skiptir um
skyrtu og pirrar sig á sjónvarpslýsanda sem virðist of
bjartsýnn fyrir Íslands hönd í handboltaleik.
Hjátrú er nefnilega nátengd göldrum og
galdratrú. Það er enginn raunverulegur mun-
ur á hefðbundinni hjátrú eða því að krota rúnir
á stein eða lesa galdraþulur upp úr bók.
Galdra- og hjátrú gengur út frá því að með því
að ganga í ákveðnum fötum, banka í stofu-
borðið eða fremja flókinn kertagaldur geti
maður haft áhrif á umheiminn á vegu sem
stríða gegn öllum þekktum eðlisfræðilög-
málum.
Samt tel ég afar ólíklegt að sama fólk og
bankar í eldhúsborðið sé tilbúið að trúa því að
rúnagaldur geti hjálpað því í ástalífinu, eða að
hægt sé að tala við engla með því að fara með
réttu galdraþulurnar í rétt teiknuðum galdra-
hring.
Það vita það allflestir að ekkert af þessu
virkar í alvörunni, en þegar til kastanna kemur
erum við ótrúlega fljót að grípa til hjátrúarinnar, einkum
að því er virðist þegar úrslit í keppnisíþrótt eru að veði.
Ég kann enga skýringu á því af hverju rökhugsandi fólk
er tilbúið að leggja traust sitt á hjátrú af einhverju tagi,
þótt aðeins í afmörkuðum tilvikum sé. Kannski hugsar fólk
með sér að „þetta getur allavega ekki skemmt fyrir“, eða
að réttara sé að hafa vaðið fyrir neðan sig. Það kostar jú
ekkert að banka í borð eða grafa upp gömlu skyrtuna.
Hver sem ástæðan er þykir mér þessi hegðun og trúin
sem hún byggist á afskaplega áhugaverð, enda ber hún
merki þess hve skemmtilega flóknar verur við erum.
bjarni@mbl.is
Bjarni
Ólafsson
Pistill
Hjátrú og handbolti
Fiskurinn dreginn
landshorna á milli
FRÉTTASKÝRING
Eftir Ágúst Inga Jónsson
aij@mbl.is
F
járhagsstaða marga
hafna á landinu er erfið
um þessar mundir,
reksturinn þungur og
skuldabagginn stór.
Nefnd sem fjallar um þessa stöðu hef-
ur verið að störfum undanfarið og skil-
ar af sér til ráðherra samgöngu- og
sveitarstjórnarmála á næstunni.
Hafnirnar eru í eigu og á ábyrgð sveit-
arfélaga og munu einhver þeirra þurfa
að taka sérstaklega á þessum vanda.
„Í raun eru sárafáar hafnir á land-
inu með viðunandi rekstur,“ segir Gísli
Gíslason, formaður Hafnasambands
Íslands og hafnarstjóri Faxaflóahafna.
Hann segir að hafnir með blandaðan
rekstur og tekjur af bæði vörugjöld-
um og aflagjöldum standi ágætlega.
Hann nefnir sem dæmi Fjarðabyggð,
Hafnarfjörð, Reykjavík, Akureyri og
Vestmannaeyjar. Vandi hreinna fiski-
hafna hafi hins vegar lengi verið við-
varandi og Hafnasambandið hafi kall-
að eftir lausnum til framtíðar.
„Í mörgum tilvikum er aflanum
landað á þeim stöðum sem liggja best
við miðunum og síðan fer mikil hring-
ekja í gang. Fiskurinn er dreginn
landshorna á milli og ótrúlegt magn af
fiski er á þjóðvegunum á hverjum
degi,“ segir Gísli.
Langmestu landað í Reykjavík
„Reykjavík hefur bætt miklu við
sig, en á móti hefur verulega dregið úr
löndunum á Akranesi. Það vegur
þungt í þessu sambandi að HB-
togararnir landa núna í Reykjavík, en
aflanum er síðan keyrt upp eftir. Sam-
dráttur í löndun segir ekki allt um
vinnsluna og Skaginn hefur heldur
sótt í sig veðrið aftur eftir samdrátt
árið 2008.“
Mestum botnfiski var í fyrra landað
í Reykjavík, 94.525 tonn. Grindavík
kemur næst í magni en er þó tæplega
hálfdrættingur með 36.276 tonn. Ár-
lega síðustu a.m.k sautján ár hefur
mestum botnfiskafla verið landað í
Reykjavíkurhöfn.
Rif og Arnarstapi eru dæmi um
hafnir sem verulega hafa aukið hlut-
deild sína í lönduðum afla samkvæmt
samantekt Fiskistofu um landaðan
bolfisk eftir höfnum frá 1993 til 2009.
Landað magn af botnfiski á Djúpavogi
jókst úr 3.527 tonnum 1993 upp í 8.542
tonn á síðasta ári. Á Sauðárkróki er
aukning úr 2.450 tonnum 1993 upp í
11.768 tonn í fyrra. Á Hofsósi var
einnig meiru landað á sama tímabili
eða 1.135 tonnum í stað 337 tonna áð-
ur.
Samdráttur á tímabilinu nam yfir
90% á nokkrum stöðum auk þess sem
löndun hefur lagst af á öðrum. Meðal
staða sem hafa þolað mikinn samdrátt
er Akranes en þar er samdrátturinn
tæpt 91% sé litið til breytinga á lönd-
uðu magni á árinu 1993 og 2009. Land-
aður botnfiskafli þar nam 20.833 tonn-
um árið 1993 en var einungis 1.914
tonn á nýliðnu ári.
Á Akureyri var landað 13.200 tonn-
um í fyrra, en 41 þúsund tonnum 1993.
Fram kom hjá sjávarútvegsráðherra á
Alþingi í desember að Akureyri er það
sveitarfélag sem tapað hefur mestum
kvóta á síðustu 10 árum, en Reykjavík
bætt mestu við sig. Hlutdeild Akur-
eyrar er nú 4,8% miðað við heimahöfn
veiðiskipa, en var 10,2% fyrir áratug.
Reykjavík er nú með 13,9% af úthlut-
uðum heildarkvóta þorskígilda, en var
með 8,8% fyrir 10 árum.
Hlutfall botnfiskafla sem landaður er
eftir landshlutum 1993-2009
35%
30%
25%
20%
15%
10%
5%
0%
Heimild: Fiskistofa
Suðurland Reykjanes Höfuðb.sv. Vesturland Vestfirðir Norðurland
vestra
Norðurland
eystra
Austurland
1993
1995
1997
1999
2001
2003
2005
2007
2009
Ekki er sjálfgefið að kvóti, land-
anir og vinnsla hafi lögheimili í
sama byggðarlagi. Fiski er ekið
þvers og kruss um landið ef því
er að skipta og þær hafnir standa
best sem byggjast á fjölbreytni.
Löndun á botnfiski er ekki lengur
eina undirstaðan í starfsemi hafn-
arinnar á Akureyri. „Núorðið er
meira verkað í ferskt og minna í
frost, segir Hörður Blöndal, hafn-
arstjóri. „Veiðitúrarnir eru styttri
og skipin landa þar sem styst er
að fara. Bílarnir eru fljótari í för-
um en skipin og síðan er aflinn
dreginn fram og aftur eftir vega-
kerfinu. Það reyna allir að ná sem
mestum verðmætum úr hráefninu.
Löndun á fiski hefur vissulega
minnkað hér, en það þarf ekki að
þýða að vinnsla á fiski í húsunum
hafi minnkað.
Rekstur hafnarinnar hefur eigi
að síður gengið ágætlega með fjöl-
breyttri starfsemi. Hér er mikil
þjónusta við skip og innflutningur
á alls konar vörum. Komum
skemmtiferðaskipa hefur fjölgað
og það má segja að þau séu orðin
styrkasta stoðin í rekstrinum,“
segir Hörður Blöndal.
BREIDDIN
BJARGAR
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjórar:
Davíð Oddsson Haraldur Johannessen
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Útgefandi:
Óskar Magnússon