SunnudagsMogginn - 21.08.2011, Blaðsíða 21

21. ágúst 2011 21
við mælingar leiðir til nýrrar hugsunar varðandi jarð-
skjálftaspá. „Við eigum að geta uppgötvað sprungu sem er
komin á hreyfingu neðarlega í skorpunni, árum eða ára-
tugum áður en skjálfti verður á henni,“ segir Ragnar. „Og
með því að fylgjast nákvæmlega með hreyfingum þess-
arar sprungu frá „degi til dags“ getum við spáð frá „degi
til dags“ um hvernig hún muni halda áfram að þróast og
reyna að skilja, hvenær hún sé líkleg til að verða vett-
vangur stórs skjálfta, áður en hann brestur á.
Niðurstaðan í bókinni er að við eigum að geta sagt á
gagnlegan hátt fyrir um alla stóra skjálfta á Íslandi og
hugsanlega víða um heim, ef nægilega gott samfellt eftirlit
er fyrir hendi. Þetta eftirlit felur ekki bara í sér beinar
mælingar, heldur líkansgerð sem uppfyllir fjölbreytilegar
mæliniðurstöður, líkansgerð sem þannig er í stöðugri
endurnýjun. Menn segja kannski að þetta hljóti að vera
óheyrilega dýrt. Það má gera þetta ódýrara með því að
nýta tölvutækni í enn ríkara mæli en nú til túlkunar fjöl-
breytilegra mælinga, og til sjálfvirkrar líkansgerðar, svo
að segja frá degi til dags.“
Fylgst með Bláfjöllum og Skjálfandasvæðinu
En þar sem flestir láta sér nægja áhyggjur dagsins í dag og
nánustu framtíðar, liggur beint við að spyrja Ragnar hvort
Íslendingar megi eiga von á stórum skjálfta á næstunni, en
hann segir ekkert öruggt í þeim efnum. „Það eru engin
skýr merki um það enn þá, í upplýsingum sem Veð-
urstofan gefur frá sér, að mjög stór skjálfti sé í vændum
hér á landi á næstunni,“ segir Ragnar. „Það þýðir ekki að
hann verði ekki.
Við ættum að fylgjast sérstaklega vel með Blá-
fjallasvæðinu, eins og við köllum svo, svæðið vestur frá
Þrengslum og til Brennisteinsfjalla. Þarna gæti orðið
skjálfti af stærð yfir 6, en líklega vel undir 7. Nálægðin við
þéttbýli Reykjavíkur segir okkur að þarna þurfum við að
halda uppi samfelldu eftirliti í því formi sem ég var að tala
um hér á undan. Við ættum líka að fylgjast mjög vel með
Skjálfandasvæðinu, sérstaklega lárétta misgenginu milli
Húsavíkur og Flateyjar. Þarna er líka eðlilegt að búast við
skjálfta stærri en 6 á næstu árum og áratugum.“
Ögrun í því að spá fyrir um skjálfta
Aðspurður hvað hafi dregið hann að þessum rannsóknum
þegar hann var ungur segir hann það röð ýmissa atburða
og tilviljana. „Þegar maður er ungur og orkuríkur langar
mann svo margt. Ég fékk þá flugu í höfuðið sumarið eftir
stúdentspróf, að læra jarðeðlisfræði. Svíþjóð varð fyrir
valinu af því að mér var sagt að þar gæti maður lært hvað
sem væri og sameinað það svo í einu háskólaprófi. Ég
endaði svo í jarðskjálftafræði, í framhaldsnámi, af því að
þarna var frægur prófessor í því fagi. Ég fór svo í að hafa
eftirlit með jörðinni á Íslandi, sem er vissulega verkefni
fyrir orkuríka menn. Af hverju ég fór svo að einbeita mér
mikið að rannsóknum fyrir tveimur áratugum? Það var af
því mér fannst það ófullnægjandi að tala bara um jarð-
skjálfta eftir að þeir hafa orðið. Hin mikla ögrun jarð-
skjálftafræðinnar er að segja fyrir um þá.“
Þess má geta að bókin er væntanleg í bókabúðir, en líka
má panta hana beint frá Springer: springer.com eða með
tölvupósti á netfangið orders-ny@springer.com.
Jarðskjálftar eru tíðir á Suðurlandi og eyðileggja heimili, garða og götur.
Morgunblaðið/RAX
Þegar hætta er á jarðskjálftum er fólki ráðlagt að vera frekar úti en inni. Þessi pólska
fjölskylda á Selfossi varð við tilmælunum í kringum jarðskjálftana árið 2008.
Morgunblaðið/Golli
Þessi mynd er tekin í íbúð á Selfossi eftir Suðurlandsskjálftann árið 2008.
Morgunblaðið/Golli
Myndin fyrir ofan sýnir kort sem
sent var Almannavörnum, ríkis og
í héraði, 26 klukkustundum fyrir
seinni Suðurlandsskjálftann árið
2000, en hann brast á 21. júní, rétt
eftir miðnætti. Grænu rammarnir
á kortinu eru svæðin sem áætluð
voru mestu umbrotasvæði kom-
andi skjálfta. Í símtölum sem
fylgdu bentum við á að stærri
græni ramminn væri líklegri upp-
tök. Við töldum að stærðin mundi
verða svipuð og í 17. júní skjálft-
anum eða eitthvað minni, sem
sagt 6,6 á Richter-kvarða eða
minni. Við sögðum að björgunar-
aðilar skyldu búa sig undir að
skjálftinn gæti brostið á hvenær
sem væri innan skamms, og þá átt
við næstu klukkutíma.
Næsta spurning Almannavarna-
aðila var hvort þeir ættu að út-
varpa þessari viðvörun til al-
mennings. Við ráðlögðum það
ekki, vegna þess að þessi „spá“
Suðurlandsskjálftinn árið 2000
væri alls ekki svo óyggjandi að
hún gæfi tilefni til slíks, þótt hún
gæfi tilefni til sérstaks viðbúnaðar
björgunaraðila á þessum stað. Það
hafði áður komið fram opinber-
lega hjá vísindamönnum og Al-
mannavörnum að líklegt væri að
fleiri skjálftar mundu fylgja 17.
júní skjálftanum, vestar á Suður-
landi, og töldum við að það nægði
til almenns viðbúnaðar hjá al-
menningi.
Þessi viðvörun okkar barst nú
eitthvað út, svo þegar skjálftinn
brast á fengum við gagnrýni frá
fólki, nálægt upptökunum fyrir að
hafa ekki látið viðvörunina ganga
víðar, til allra. Það er alltaf vafa-
mál hvað rétt er við slíkar að-
stæður. Meginregla okkar var sú
að ekki ætti að spá stórum skjálfta
opinberlega nema að segja um leið
hvað fólk ætti að gera til undir-
búnings. Til að ráðleggja fólki
hvað það ætti að gera væri best að
Almannavarnir gæfu út slíkar
spár, vissulega í samráði við jarð-
skjálftafræðinga.
Það sem gerði okkur kleift að
gefa út þessa gagnlegu viðvörun
var að smáskjálftar byrjuðu eftir
norður-suður sprungu sem talin
var líkleg misgengissprunga fyrir
næsta jarðskjálfta.
Þetta túlkuðum við sem svo að
misgengishreyfing væri byrjuð á
miklu dýpi, og væri að éta sig upp í
skorpuna. Annað jafnmikilvægt
var að löngu fyrr bentum við á
báða staðina, 17. júní sprunguna
og 21, júní sprunguna sem líklega
staði fyrir næstu stórskjálfta. Það
var eins konar langtímaspá, sem
hjálpaði til við skammtímaspána.
Skjálftinn 21. júní fór gegnum
Hestvatn og til suðurs þaðan, ná-
kvæmlega þar sem mestu umbrot-
unum var spáð eins og sést á
myndinni, því rauða línan sýnir
hvar seinni skjálftinn kom.