SunnudagsMogginn - 28.08.2011, Blaðsíða 30

30 28. ágúst 2011
V
ið erum föst í pólitískri kreppu,
sem veldur því að hvorki
gengur né rekur. Hún snýst um
tvö grundvallarmál, aðild að
ESB og stóriðju og stórvirkjanir. Stjórn-
arflokkarnir eru með og á móti aðild að
ESB. Stjórnarflokkarnir eru með og á móti
stóriðju og stórvirkjunum. Þessi sjálf-
helda veldur stöðnun við uppbyggingu
atvinnulífsins eftir hrun. Sú stöðnun er
svo byrjuð að hafa áhrif á aðra þætti svo
sem velferðarkerfið. Það má ekki miklu
muna að sjá megi merki hnignunar í því.
Það hefur áður verið djúpstæður
ágreiningur í íslenzku samfélagi um hvert
ætti að stefna en hann hefur alltaf verið
leystur – þar til nú.
Það var ágreiningur um, hvort stofna
ætti lýðveldi 1944. Það var afgerandi
meirihluti fyrir því meðal þings og þjóðar.
Það var harkalegur ágreiningur um að-
ild að Atlantshafsbandalaginu 1949. Það
var skýr meirihuti fyrir því á Alþingi. Það
var djúpstæður ágreiningur um varn-
arsamninginn við Bandaríkin 1951. Það var
afgerandi meirihluti fyrir honum á Alþingi.
Það var alvarlegur ágreiningur um land-
helgissamningana við Breta 1961. Það var
meirihluti fyrir þeim á Alþingi.
Það var ágreiningur um Búrfellsvirkjun
og álverið í Straumsvík á viðreisnarár-
unum. Það var meirihluti fyrir hvoru
tveggja á Alþingi.
Það var ágreiningur um inngöngu Ís-
lands í EFTA undir lok viðreisnaráranna.
Það var meirihuti fyrir henni á Alþingi.
Það var ágreiningur um hvernig standa
ætti að útfærslu fiskveiðilögsögunnar 1972
og lausn 50 mílna deilunnar 1973. Það var
meirihuti fyrir hvoru tveggja á þingi.
Það var ágreiningur um framhald varn-
arsamningsins við Bandaríkin frá myndun
vinstristjórnar 1971. Þjóðin afgreiddi það
mál sjálf í þingkosningunum 1974.
Það var ágreiningur um lausn 200 mílna
deilunnar 1976. Það var meirihluti fyrir
þeirri lausn á Alþingi.
Það var ágreiningur um EES-samning-
inn í byrjun tíunda áratugar 20. aldarinnar.
Það var afgerandi meirihluti fyrir honum á
Alþingi.
Það var ágreiningur um Icesave á nýrri
öld. Á þann hnút var höggvið í tveimur
þjóðaratkvæðagreiðslum.
Um öll þessi stóru mál var djúpstæður
ágreiningur meðal þjóðarinnar en í öllum
tilvikum var sá ágreiningur gerður upp
með lýðræðislegum hætti, annaðhvort á
Alþingi, í þingkosningum eða með þjóð-
aratkvæðagreiðslum.
Nú situr ríkisstjórn, sem er bæði með og
á móti aðildarumsókninni að Evrópusam-
bandinu. Nú situr ríkisstjórn, sem er bæði
með og á móti stórvirkjunum og stóriðju.
Venjulega standa ríkisstjórnir upp og
hætta, þegar þær koma sér ekki saman um
meginmál. Það gerði Hermann Jónasson í
frægri ræðu á þingi ASÍ í byrjun desember
1958, þegar hann sagði að innan rík-
isstjórnar sinnar væri engin samstaða um
lausn aðsteðjandi vanda. Hann mundi því
biðjast lausnar fyrir sína hönd og síns
ráðuneytis.
Meginástæðan fyrir því að Jóhanna Sig-
urðardóttir fylgir ekki fordæmi Hermanns
frá 1958 er sú, að það er orðið trúaratriði
hjá forystumönnum Samfylkingar og
Vinstri-grænna að sýna, að vinstristjórn
geti setið út kjörtímabilið. Það getur hins
vegar orðið þjóðinni dýrt, ef þessi stöðnun
ríkir í tæp tvö ár í viðbót.
Er leið út úr þessari pólitísku kreppu?
Hún er til og í raun mjög einföld.
Það er hægt að spyrja þjóðina í þjóð-
aratkvæðagreiðslu, hvort hún vilji halda
samningaviðræðum við Evrópusambandið
áfram. Því var hafnað á Alþingi sumarið
2009 að þjóðin sjálf tæki ákvörðun um það,
hvort sækja ætti um aðild. Þeir hinir sömu
segja nú að þeir vilja fá að kjósa um samn-
ing. Auðvitað liggur í augum uppi að verði
gerður samningur mun þjóðin hafa síðasta
orðið um hann. En þeir, sem þannig tala,
geta þá varla verið andvígir því að sú þjóð,
sem fékk ekki að taka sjálf ákvörðun um
hvort hún vildi sækja um aðild, lýsi skoðun
sinni á því eftir það sem á undan er gengið
og í ljósi þróunar mála innan ESB og mynt-
bandalagsins, hvort hún vill halda þeim
viðræðum áfram. Atburðarásin innan ESB
gefur fullt tilefni til að slíkrar spurningar sé
spurt í þjóðaratkvæðagreiðslu. Um nið-
urstöðu slíkrar atkvæðagreiðslu getur eng-
inn deilt, hvorki andstæðingar né aðild-
arsinnar.
Það er líka hægt að spyrja þeirrar spurn-
ingar í sömu þjóðaratkvæðagreiðslu hvort
þjóðin vill eða vill ekki leggja í fram-
kvæmdir við tilteknar stórvirkjanir og
ákveðin skilgreind stóriðjuverkefni. Þar
með væri ákvörðun tekin á annan hvorn
veginn og það þýddi ekkert fyrir fólk í
hvorri fylkingunni sem væri að rífast um
þá niðurstöðu.
Þetta er raunhæf leið út úr þeirri póli-
tísku sjálfheldu sem við erum í og hér hef-
ur verið rakin. Með þessum hætti væri
hægt að höggva á hnúta í báðum þessum
stóru málum, hvað svo sem liði innantómu
og tilgangslausu rifrildi við Austurvöll,
sem því miður snýst aðallega um ekki
neitt. Það virðist orðin föst regla hjá Al-
þingi að ræða ekki það sem máli skiptir í
hagsmunamálum þjóðarinnar en þeim
mun meira um það sem litlu skiptir.
Er Samfylkingin andvíg því, að ofan-
greindra spurninga sé spurt í þjóð-
aratkvæðagreiðslu? Það getur varla verið.
Sá flokkur hefur sterka sannfæringu fyrir
því að við eigum að ganga í ESB og taka
upp evru en jafnframt að við eigum að
virkja og byggja upp stóriðju. Varla er
flokkurinn á móti því að skoðun þjóð-
arinnar liggi fyrir í þessum tveimur mál-
um.
Eru Vinstri-grænir andvígir því að slík
þjóðaratkvæðagreiðsla fari fram? Það getur
varla verið. Þeir segjast vera flokkur hinn-
ar opnu og gagnsæju stjórnsýslu. Þeir segj-
ast fylgjandi þjóðaratkvæðagreiðslum um
meginmál. Hér er tækifæri fyrir VG að sýna
að flokkurinn meini eitthvað af því, sem
hann segir.
Hvernig væri að stjórnarandstaðan láti á
þetta reyna á Alþingi?
Svona á að rjúfa hina pólitísku sjálfheldu
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@mbl.is
Á
þessum degi, þann 28. ágúst, árið 1862 var háð
hrikaleg orrusta við Bull Run í Bandaríkjunum
í borgarastríðinu sem þá var í gangi í því landi.
Ekkert stríð hefur kostað bandarísku þjóðina
jafnmikið mannfall og þetta stríð sem skildi eftir djúp sár í
þjóðarsálinni.
Upplifun bandarísku þjóðarinnar af seinni heimstyrj-
öldinni sem eyðilagði Evrópu og skildi þjóðir þeirrar
heimsálfu eftir í áfalli sem þær eru ekki enn komnar yfir,
er allt annarskonar en evrópsku þjóðanna. Yfirleitt er
dýrðarljómi yfir seinni heimstyrjöldinni og frásagnir
bandarískra hermanna af stríðinu meira einsog þeir séu
að lýsa þátttöku í einhverri gleði. Engu að síður misstu
Bandaríkin yfir 300.000 manns í átökum sínum við nas-
istana og hið fasíska Japan sem þá réð ríkjum á Kyrrahaf-
inu og ástæðulaust að gera lítið úr fórn þeirra. En borg-
arastyrjöldin kostaði þá margfalt meiri mannfórnir og
almenningur í landinu fann fyrir hryllingnum á eigin
skinni. Lægstu tölur sýna að yfir 600.000 manns hafi fall-
ið í borgarastríðinu en aðrar tölur sýna að á aðra milljón
manna hafi fallið. Og bandaríska þjóðin var mun fámenn-
ari á 19. öld en í dag. Í dag búa yfir 300 milljónir í Banda-
ríkjunum en þá var þjóðin ekki nema tæpar 30 milljónir.
Styrjöldin braust út vegna ólíkra hagsmuna sem voru
farnir að kljúfa þessa þjóð í tvennt. Í norðrinu voru öflug
iðnaðarríki en í suðrinu var landbúnaður og þá sér-
staklega bómullarrækt öflug. Einna harðvítugust voru
átökin um hvort skyldi leyfa þrælahald eða ekki. En
vegna þess öfluga kapítalisma sem hafði þróast í norðrinu
var engin þörf fyrir þræla og fyrirlitning á þrælahaldi suð-
urríkjamanna óx jafnt og þétt í norðrinu. Repúblikaninn
Abraham Lincoln, sem var andstæðingur þrælahalds,
vann demókratann Stephen A. Douglas í kosningum í
nóvember árið 1860, þar sem atkvæðin skiptust algjörlega
milli norðurs og suðurs. Lincoln vann nánast í öllum hér-
uðum norðurs og vesturs, en í engu í suðrinu. Í apríl árið
1861 stofnuðu suðurríkin sjálfstætt ríki og gerðu árás á
hermenn ríkjasambandsins. Stríðið stóð frá árinu 1861 til
1865 að norðanmenn höfðu sigur. Ein fyrsta alvöru orr-
ustan átti sér stað við Bull Run árið 1861 þegar Norð-
urríkjamenn töldu sig geta brotið þessa uppreisn Suð-
urríkjamanna á bak aftur en voru sigraðir við Bull Run um
sumarið 1861. Suðurríkjamenn höfðu síðan betur í flest-
um orrustum en náðu aldrei að valda Norðurríkjamönn-
um slíku tjóni að þeir gæfust upp. Í seinni orrustunni við
Bull Run varð ósigur Norðurríkjamanna enn meiri en í
fyrri orrustunni. John Pope, foringi norðanmanna, taldi
sig hafa króað Thomas J. Jackson af eftir að hann hafði
ráðist á birgðarstöðvar Popes. En yfirherforingi Suð-
urríkjanna, Robert E. Lee, var nálægt og samhæfðar árásir
Lee og Jackson brutu norðanmenn á bak aftur þannig að
þeir misstu yfir tíu þúsund manns en Suðurríkjamenn að-
eins rúmlega þúsund.
Sigur Suðurríkjamanna í orrustunni var enn ein sönnun
þess að þeir höfðu miklu betri herforingja en norð-
anmenn, en þótt þeir ynnu hverja orrustuna á fætur ann-
arri skiptu taktískir yfirburðir þeirra engu máli á end-
anum. Því þeir voru ekki nógu strategískir til að vinna
stríðið og ekki gátu pólitíkusar Suðurríkjanna heldur nýtt
sér taktíska yfirburði herforingja sinna til sigurs. Þannig
urðu taktískir yfirburðir suðurrísku herforingjanna Ro-
berts E. Lee og Thomas J. Stonewall Jacksons aðeins til að
lengja stríðið og gera óumflýjanleg endalok Suðurríkjanna
sársaukafyllri.
Þegar litið er til iðnaðarmáttarins sem var í norðrinu
voru úrslitin hugsanlega ljós frá upphafi, en framleiðslan
þar var margföld á við það sem var í suðrinu.
Áhugaverð afleiðing af stríðinu er að eftir það og fram á
annan tug 20. aldar kusu hörundsdökkir Bandaríkjamenn
nánast allir repúblikana en aldrei demókrata. Það átti síð-
an eftir að breytast.
borkur@mbl.is
Orrustan
við Bull
Run
Norðanmenn hvílast rétt fyrir orrustu. Það er hrikalegt
hversu margir slíkir ungir menn voru sendir í dauðann.
’
Suðurríkjamenn höfðu síðan
betur í flestum orrustum en
náðu aldrei að valda Norð-
urríkjamönnum slíku tjóni að þeir
gæfust upp.
Rithöfundurinn Ambrose Bierce barðist með norð-
anmönnum og reynsla hans af stríðinu gerði hann bitran.
Á þessum degi
28. ágúst 1862