Ný saga - 01.01.1993, Page 11

Rómaskattur og páfatíund
Páfatíund
Páfatíund var tímabundinn skattur, sem lagðist
einungis á klerka og stofnanir kirkjunnar
(kirkjur, biskupsstóla og klaustur).
Á kirkjuþingi í Lyon í Frakklandi 1274 var
samþykkt, að allir klerkar skyldu greiða tíund
af tekjum sínum í sex ár frá næsta sumri að
telja. Skatturinn var réttlættur með þeim orð-
um, að honum ætti að verja til að frelsa Jór-
salaborg úr höndum heiðingja.37 Jón erkibisk-
up í Niðarósi sótti þingið ásamt tveimur öðr-
um biskupum þar í landi. Pegar heim kom,
skrifaði hann Árna biskupi Þorlákssyni bréf
og sendi honum að auki afrit af páfabréfi um
Jórsalatíund. Fjáröflun af Joessu tagi virðist hafa
verið nýjung á Islandi, þó að hún hafi þekkst í
Noregi og víðar um hinn kristna heim. Inno-
centíus III páfi haföi riðið á vaðið með því að
krefjast þess árið 1199, að allir klerkar hans létu
af hendi 1/40 af tekjum sínum í eitt ár til bjarg-
ar Landinu helga. I staðinn skyldi falla niður
fjórðungur af yfirbótarverkum, sem jieir hefðu
Linnið til. Hin eiginlega páfatíund kom fyrst tii
sögunnar 1228, þegar Gregoríus IX þurfti á fé
að halda í viðureign sinni við Friðrik II keis-
ara.“
Bréf erkibiskups til Árna er glatað, en Jiar
hafa annars vegar verið fyrirmæli um tekju-
skatt á vígða menn og kirkjufé og hins vegar
tilmæli um, að alþýða léði góðu málefni
stuðning. Árni biskup brást við skjótt, þegar
honum hafði borist bréf páfans og erkibisk-
ups, og hóf yfirreið um landið, predikaði fyrir
fólki og eggjaði menn til að láta krossast til
Jórsalaferðar. Það merkti, að þeir skyldu fara í
krossferð til Landsins helga og berjast þar, ef
joarfir gerðust. Að launum hét páfi vernd Pét-
urs postula og sinni fyrir milligöngu biskup-
anna og fullkominni aflausn allra þeirra synda,
sem hinir krossuðu menn hefðu játað „með
viðkomning hjartans". Krossferð var því ekki
næg til að hreinsa saurgaða sál, heldur varð
að koma til sönn iðrun. í reynd var krossferð
ekkert annað en ein tegund yfirbótarverka,
sem allir menn urðu með einhverjum hætti að
vinna, ef joeir vildu ná sáttum við guð og
kirkjuna. Hinir, sem ekki treystu sér í herleið-
angur, voru beðnir að leggja þar til ölmusur
sínar, eins og guð skyti hverjum i hug.w
Nokkur kurr kom upp bæði meðal leikra
og lærðra út af hinum nýju álögum. Klerkar
voru auðvitað ekkert ánægðir að missa hluta
af tekjum sínum, og leikmenn hafa hugsað
sitt. Skatturinn kom á mjög viðkvæmum tíma.
Um þær mundir var megn ágreiningur milli
leikmannna og biskupa um eignarhald á
kirkjustöðum. Ef leikmenn féllust á, að tekjur
af kirkjueignum væru skattlagðar á jrennan
hátt, voru þeir þá ekki um leið að viðurkenna
fullkomið forræði páfa fyrir öllum kirkjum á
landinu? En jrrátt fyrir einhverja andstöðu eru
heimildir fyrir joví, að Islendingar hafi sent
páfatíund utan á þessum árum.10
Á kirkjuþingi í Vín 1312 var að nýju sam-
jiykkt að leggja skatt á tekjur klerka næstu sex
árin. Þá sat á páfastóli Clemens V, sem joótti
sækja nokkuð fast í sjóði émbættisins. Fé
þessu átti að verja til Landsins helga, „gegn
uppreisnarseggjum og fjandmönnum kaþ-
ólskrar trúar og til annarra nauðsynja".11 Vafa-
laust hafa niðurstöður kirkjuþingsins verið
ræddar á biskupafundi í Niðarósi, en þar var
meðal annarra Auðun rauði Þorbergsson,
biskup á Hólum. Að fundi loknum bauð Eilíf-
Páll III
(1534—1549)
var síðasti
páfinn sem ís-
lendingar
greiddu skatt.
Hér rýnir
hann ígegn-
um gleraugu
sín á reyk-
elsisker sem
ítalski lista-
maðurinn
Benvenuto
Cellini sýnir
honum.
9