Ný saga - 01.01.1993, Blaðsíða 21

Unnur Björk Lárusdóttir
Hreinlæti íslendinga á 19. öld
ótt alkunnugt sé að Íslendíngar eru nátt-
úraðir fyrir óþverraskap, sþillir ekki að á-
málga þessa heimsfrœgð vora einu sinni
enn'
Þannig hefur nóbelskáldið Halldór Laxness rit-
smíð sína um hreinlæti íslendinga árið 1928.
Ýmsum hefur farið líkt og skáldinu og þeir á-
málgað þrifnaðarvenjur íslendinga fyrr á tím-
um í ræðu og riti og er þar ýmislegt athyglivert
að finna,- Efnið er oft á tíðum krassandi og
auðvelt að hneykslast á gegndarlausum sóða-
skap landsmanna að því er virðist.
En sóðaskapurinn á fyrri tíð var svo sem
ekkert gamanmál, óþrifnaður á ýmsum svið-
um stóð þjóðinni fyrir
þrifum í orðsins fyllstu
merkingu. Ýmsir sjúk-
dómar, sem fylgja skorti
á hreinlæti, ollu hvim-
leiðum kvillum og
lögðu marga að velli. Á
19. öld, þegar siðmenn-
ing og tækniframfarir
höfðu haldið innreið
sína í hinn vestræna
heim og valdið marg-
háttuðum breytingum til
batnaðar, var ástandið
enn slæmt á íslandi. Þó
má greina viðleitni til að
breyta til betri vegar, þó
ýmsum þætti ganga
hægt. Einnig er spurn-
ing hvort ástandið hér á
landi var miklu verra en annars staðar. Sumir
þeir ferðamenn, sem hér komu, veltu því fyrir
sér hvort hreinlæti íslendinga væri í raun
nokkuð verra en meðal menntunarsnauðra fá-
tæklinga eigin þjóða. Þannig áleit enski prest-
urinn, Ebenezer Henderson, að Islendingar
væru engu meiri sóðar en fátæklingar
Skotlands, írlands og Þýskalands þegar allt
kæmi til alls.'
En voru íslendingar á 19. öld upp til hópa
skítugir og lúsugir eða fyrirfannst fólk sem
reyndi að þvo af sér skítinn endrum og eins
og hver voru viðhorf þeirra og aðstaða til
þrifa? Málið er erfitt viðureignar, enda illt að
festa hendur á gömlum skít sem vatnsveita,
skólplagnir og regluleg sorphirða á vegum
hins opinbera hefur skolað burt fyrir margt
löngu. Gömlu torfbæirnir eru líka ilestir farnir
veg allrar veraldar og nútímamenn eiga erfitt
með að gera sér grein fyrir lélegum húsakosti,
skorti á hreinlætisvörum og jafnvel hreinu
vatni sem háði fólki fyrrum. Vatnið sem er
undirstaða hreinlætis var oft erfitt að ná í og
oftar en ekki var það óheilnæmt sökum lé-
legrar umgengni og saurmengunar.
Þrifnaður er líka að vissu leyti svo hvers-
dagslegt efni að hann fær sjaldan mikla um-
fjöllun í bókum. Margir 19. aldar menn víkja
Útlendum
ferðamönnum
upp til hópa
þótti fremur
lítið til
þrifnaðar
íslendinga
koma á 19.
öld og hrörlega
moldarkofa
almúgans
forðuðust þeir
sumir eins og
heitan eldinn.
19