Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 42

40 / BRETASÖGUR
mikill sigur fyrir Ishigurio sem skáld
og fékk hann hin virtu Booker verð-
laun 1989 fyrir þessa bók sína. Það er
bæði hægt að segja að bókin sé gam-
anleikur og harmleikur.
Eftir að hafa vakið mikla athygli í
Englandi sem rithöfundur sem fjallar
um fjarlæga menningu á enskri tungu
og álitinn sem einskonar óopinber
sendiherra Japan á Englandi ákvað
hann að snúa við blaðinu og fjalla um
það enskasta af öllu ensku. Enskan
yfirþjón á ensku yfirstéttarheimili.
Eða eins og söguhetja Ishiguro yfir-
þjónninn Stevens segir á einum stað
bókarinnar: „Það er sagt að sannir
yfirþjónar séu einungis til á Englandi.
Önnur lönd, hverju nafni sem þau
kunna að nefnast, eiga aðeins ein-
hverskonar ráðsmenn. Ég held að ég
geti tekið undir þetta. fbúar megin-
landsins eru óhæfir til að gegna stöðu
yfirþjóns, því þeir, sem þjóðflokkur,
hafa ekki hæfileika til að halda til-
finningalega aftur af sér á þann hátt
sem einungis Englendingur hefur
hæfni til. Ibúar meginlandsins eru
eins og maður sem við minnstu ögrun
rífur af sér yfirhöfn og skyrtu og
hleypur veinandi um. Sem hugtak er
orðið „virðing“ slíkum manni fram-
andi. í þessu tilliti höfum við Eng-
lendingar það fram yfir útlendinga að
þegar þú hugsar um sérstaklega
hæfan yfirþjón þá verður hann ófrá-
víkjanlega Énglendingur."
Skáldsagan, Það sem eftir lifir dags,
er sögð í fyrstu persónu um leið og
hún gerist, og sögumaðurinn sjálfur
er yfirþjónninn Stevens. Með því að
velja þessa aðferð er Ishiguro alveg
háður rödd og persónu Stevens sem
hefur margar hættur í för með sér
fyrir söguna. Ishiguro þarf að byrja á
því að setja sig í spor ensks yfirþjóns
á þriðja, fjórða og fimmta áratug tutt-
ugustu aldarinnar. Hann þarf að setja
sig inn í það sögulega og félagslega
samhengi sem þeir lifðu í. Auk þess
þarf Ishiguro að setja sig inn í þá ríku
hefð sem yfirþjónar eiga í ensku bók-
menntum. Stevens er persóna sem er
svo gersneydd allri kímnigáfu að það
í sjálfu sér verður hlægilegt. Ishiguro
verður semsagt háður þessari rödd
sem er hlægileg í húmorsleysi sínu en
ekki nóg með það Ishiguro verður að
vinna samúð lesanda með sögumanni
sem er sjálfur tilfinningaleg auðn.
Hann er ekki aðeins tjáheftur á eigin
tilfinningar heldur er hann auk þess
tvöfaldur í roðinu. Mjög snemma í
sögu Stevens kemur í ljós að í honum
rennur kalt blóð og að upplýsingar
hans sem er sögumaður eru fremur
óáreiðanlegar. Stevens er óskaplega
alvarlegur og skyldurækinn yfirþjónn
af gamla skólanum en á sama tíma er
eins og hann hafi sótt námskeið í
óáreiðanlegum frásagnarhætti póst-
modernismans.
Þessi frásagnarháttur gerir auð-
vitað miklar kröfur til skáldsins en
ekki síður til lesandans. Annars vegar
þarf lesandinn að fylgja söguþræði
sögumanns, í þessu tilviki Stevens og
hins vegar þarf lesandinn að fylgjast
með því hvernig hendur Ishiguro
svipta hulunni smátt og smátt af sögu-
hetjunni þar til skyndilega stendur
hún berstrípuð frammi fyrir lesand-
anum án þess að gera sér sjálf grein
fyrir hvenær hún afklæddist.
Málfar sögurnnar er mjög sérstakt
því það markast af orðfæri sögu-
mannsins Stevens sem hefur tamið
sér upphafið málfar enskra yfirstétt-
arþjóna. Stevens er mikið í mun að
standa sig sem yfirþjónn og gott
málfar er einn þeirra kosta sem
góður þjónn þarf að hafa til að bera.
Málfar sögunnar verður því málfar
Stevens. En japönsk áhrif Ishiguro
eru alltaf að baki frásögninni. Öllu er
lýst á fínlegan hátt, lýsingar eru
hægar og hófsamar og tilfinningum
sögupersóna er lýst á óbeinan hátt,
japanskan hátt.
Sagan hefst í júlí 1956. Á sex
dögum ferðast Stevens ekki aðeins
um sveitir Vestur Englands heldur
líka í huganum um eigið líf. Hann
rifjar upp líf sitt sem þjóns frá því
hann kom til Darlington Hall í fyrri
heimstyrjöld og allt fram til þess dags
sem hann hefur ferðalag sitt. Ferða-
Iag hugans nær því yfir um það bil 40
ár. Sögunni er skipt niður eftir dögum
ferðalagsins, fyrsti dagur morgunn,
annar dagur síðdegi o.s.frv. Bókin
verður því eins konar dagbók ferða-
manns frá því hann leggur af stað og
fram í ferðalok þegar hann situr á
bekk við ströndina í lok sjötta dags.
Stevens hefur verið yfirþjónn í
þjónustu Darlingtons Iávarðs í 35 ár.
Þegar gamli maðurinn deyr kaupir
auðugur ameríkani, herra Farraday,
höllina með öllu tilheyrandi. Nýji
húsbóndinn er frjálsmannslegur í
fasi, slær á létta strengi og gerir góð-
látlegt grín að Stevens. Slík fram-
koma skapar óróa í huga þjónsins,
sem vill svo gjarna þjóna herra sínum
í hvívetna og ekki hvað síst með því
að taka þátt í gríni hans. En húmors-
leysi Stevens er algjört og setur hann
oftar en einu sinni í hjákátlegar
aðstæður, sem hann blygðast sín
fyrir.
Farraday hvetur Stevens til að fara
í ferðalag og skoða sig um á Eng-
landi. Eftir talsverða íhugun ákveður
hann þó að fara í ferðina á bíl sem
húsbóndinn er svo góður að lána
honum. Ferð Stevens er heitið til
fyrrum ráðskonu Darlington hallar,
ungfrú Kenton. Stevens hafði fengið
bréf frá Kenton og hann þóttist geta
lesið á milli lína að hún væri óham-
ingjusöm í hjónabandi sínu. Hann
ákveður því að freista þess að fá hana
aftur til starfa í höllinni, en tuttugu ár
eru liðin frá því hún var ráðskona
hallarinnar. Stevens og Kenton höfðu
eldað grátt silfur saman í upphafi
samvista þeirra í Darlington höll
tæpum fjörtíu árum áður en sagan
hefst. Þegar fram líða stundir fara
örvar ástarinnar að fljúga. Kenton
lætur ást sína á Stevens í ljós, en
Stevens hinn virðulegi yfirþjónn lætur
ekki tilfinningar hlaupa með sig í
gönur og þykist ekki taka eftir ástar-
atlotum ráðskonunnar. Kenton sér að
henni er ekki lengur líft undir sama
þaki og Stevens sem endurgeldur
ekki ástaratlot hennar og varpar
henni frá sér. Kenton kynnist öðrum