Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 51

TÓNLIST / 49
HJÁLMAR H. RAGNARSSON
BRÉF TIL BJARGAR
HUGLEIÐINGAR TÓNSKÁLDS
UM HLJÓM TUNGUMÁLSINS
Kæra Björg
Þakka þér aftur fyrir bréfið þitt frá
í nóvember. Ég vona að þú hafir
fengið línurnar frá mér þar sem ég
bað þig um að hafa biðlund varðandi
svör frá mér. Ég vona að biðlundina
hafi ekki þrotið og að ég sé ekki orð-
inn alltof seinn með að stinga að þér
einhverjum hugmyndum.
Þetta viðfangsefni: tónlistin í
tungumálinu og áhrif tungumálsins á
tónlistina er ákaflega spennandi og
hefi ég oft velt vöngum yfir því án
þess að vera sérfræðingur á því sviði
og án þess að hafa nokkrar pottþéttar
kenningar í því efni. Hins vegar hefi
ég ýmsar tilgátur varðandi tónlistina í
tungumálinu (ekki alfarið mínar eig-
in) og hefi á takteinum dæmi sem
vakið geta áhugaverðar spurningar
varðandi þetta mál.
Þú söngst í verkinu mínu Corda
Exotica við ljóðin hans Dunganons.
Eins og þú veizt þá eru ljóðin samin á
„tungumálum“ sem Dunganon bjó
sjálfur til í þeim anda sem hann
ímyndaði sér að viðkomandi „tungu-
mál“ ætti rætur í. í raun eru ljóðin
eins og þau líta út á pappírnum full-
komlega meiningarlaus. Hins vegar
má að nokkru leyti fylla þessi orð og
orðasambönd merkingum með
„hljómgun“ og skýrast þá sérkenni
hvers orðs fyrir sig og ekki síður
tengsl orðanna hvers við annað. Sum
atkvæðanna fá ríkari áherzlur en
önnur, hljóma lengur og fá nokkurs
konar dramatískar þungamiðjur.
Önnur verða eins konar stuðningsat-
kvæði, hljóma stutt og eru veik í
framsögninni. Með „hljómgun" á ég
við annaðhvort upplestur ljóðsins eða
söng þess. Söngurinn er miklu sterk-
ari „hljómgun“ en upplesturinn, því
að í söngnum er hægt að teygja og til-
færa textann miklu meira án þess að
hann slitni í sundur heldur en hægt er
að gera í upplestri. Þá er hægt að ná
fram í söngnum (ekki sízt kórsöng)
dramatískum tilþrifum og undirstrik-
unum í ljóðtexta, sem alls ekki er
hægt að ná fram á annan hátt.
Það sem fyrst og fremst vakti fyrir
mér við smíði Corda Exotica var að
fylla ljóðtexta Dunganons mínum
eigin merkingum með minni eigin
tónlist. Þessar merkingar, held ég, að
hafi orðið þeim, sem vel kynntust
verkinu, skynjanlegar án þess að vera
útskýranlegar. Ég held, að flestir kór-
félaganna hafi til dæmis skynjað hvað
„tann glarra“ þýddi án þess að geta
komið skýringu sinni í orð, eða þá
skynjað dramatíska muninn á t.d.
„Tsettna morr úlla lama“ og „Gann
úvú kúmbrick". í stuttu máli þá var
ég að reyna að sýna fram á, að orð og
orðasambönd geta lifað sjálfstæðu lífi
án þess að merkingar þeirra skírskoti
til hins útskýranlega hugmyndaheims
eða hversdagsheims okkar. Það er
nefnilega tónlistin, hljómurinn
sjálfur, sem gel'ur orðunum líf.
Fjórum árum áður en ég byrjaði að
stjórna Háskólakórnum, þá gerði ég
raftónverk sem byggir á hugmyndum
varðandi orð og hljóm þeirra. Verkið
er í þrettán köflum, og byggir hver
þeirra á notkun eins orðs úr forngel-
ísku stafrófi (13 stafa stafróf, þar sem
hver stafur er einkenndur með aðeins
einu orði og er það orð nafn á ákveð-
inni trjátegund). í hverjum kafla er
fjöldi mismunandi rafliljóða og not-
aði ég viðkomandi orð sem eins
konar mót, sem rafhljóðin voru
mótuð í. Með raftækni „þurrkaði“ ég
út mannsröddina í orðunum og setti í
hennar stað eitthvert rafhljóð, þannig
að af upphaflega lestri orðsins stóð
aðeins styrkleikalögun þess eftir.
Dæmi um þetta er orðið - Gort - sem
gæti haft styrkleikalögunina:
eða eitthvað svipað þessari mynd. Öll
rafhljóðin í kaflanum -Gort- hefðu
þá sömu styrkleikalögun. Rafhljóðin
sjálf gátu hins vegar verið af ólíkasta
toga en innan sama kafla var lögun
þeirra sú hin sarna.
Þetta er auðvitað mikil cinföldun á
smíði þessa verks, en ég held þó að
með því að tæma orðið bæði af merk-