Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 43

KAZUO ISHIGURO / 4/
manni og giftist honum. Stevens er þó
ekki ósnortinn af Kenton, en hann
hafði eins og alltaf látið starfið ganga
fyrir.
Stevens rifjar upp dvölina hjá Dar-
lington lávarði. I augum Stevens er
hann eftirsóknarverðasti húsbóndi
sem nokkur yfirþjónn getur kosið sér.
í húsinu koma saman helstu leiðtogar
breskra stjórnamála og þar eru
teknar mikilvægar ákvaðanir í þágu
Bretlands. Stevens er sannfærður um
að með þjónustu sinni leggi hann sitt
af mörkum til stefnu heimsmálanna.
En það er aðeins eitt vandamál. Dar-
lington lávarður verður fljótlega
stuðningsmaður Hitlers og reynir
gera Englendinga og Þjóðverja að
bandamönnum. Eftir stríð deyr
lávarðurinn niðurlægður og einangr-
aður, en hollusta Stevens við minn-
ingu lávarðsins stendur óhögguð.
Eftir því sem á ferðalag hugans
líður verður lesanda æ ljósar að Stev-
ens hefur farið á mis við allt sem
veitir hamingju í lífinu. Hann hefur
ekki myndað náið tilfinningasamband
við neinn og allt í kringum hann er til-
finningalegt tóm, sem embætti yfir-
þjóns á að fylla. Samband hans við
föður sinn, sem er fyrrum yfirþjónn
en kemur sem undirþjónn til starfa
hjá syni sínum byggist á formlegu
sambandi yfirþjóns og undirþjóns.
Faðirinn er fyrirmynd hans, óhaggan-
legur andlitslaus þjónn, sem haggast
ekki hvað sem á dynur. Þegar faðir
hans er orðinn sjötugur, fær hann
starf sem undirþjónn hjá syni sínum í
Darlington höll. Ekki fer mikið fyrir
tilfinningasemi þessara tveggja fyrir-
myndarþjóna.
Úti á landsbyggðinni hittir Stevens
hvarvetna vingjarnlegt sveitafólk og
það kemur honum á óvart hversu
gestrisinn hinn sauðsvarti almúgi er.
Alþýðleg gestrisni fólksins verður
andstæða formlegrar gestrisni sem
ríkir í höll Stevens og undirstrikar
hversu lítils virði lífsstarf Stevens
hefur verið, þ.e. að fullkomna form-
fasta hegðun sína sem yfirþjónn.
Að leiðarlokunt hittir hann ráðs-
konuna Kenton. Þegar þau hittast
opnar Stevens örlitla rifu á harða skel
sálar sinnar. Hann þráir Kenton og
honum finnst sem hjarta sitt bresti
þegar hún segir honum að hann hafi
misskilið bréfið sem hún sendi
honum. Hún segist ekki vera óham-
ingjusöm og hún hefur engar fyrirætl-
anir um að yfirgefa eiginmann sinn.
Stevens snýr því til baka til hallar
sinnar þar sem blasir við honum
áframhaldandi vinna, „ekkert nema
endalaust tóm“. Við lok heimferðar-
innar viðurkennir hann fyrir sjálfum
sér að líf hans hefur verið innihalds-
laust, og allar hugmyndir hans um
virðuleika og mikilvægi starfs yfir-
þjóns verða hjákátlegar þegar hann
hefur rifjað upp lífshlaup sitt. Hann
er einmana og sér fram á ævikvöld í
áframhaldandi þögn.
En um hvað er þá saga yfirþjónsins
Stevens? Stevens veltir sífellt fyrir sér
spurningunni hvað gerir mann að
mikilmenni, í hverju felst virðing.
Líf Stevens gengur út á starfið.
Starfið krefst þess að Stevens haldi
gjörsamlega aftur af öllum persónu-
legum duttlungum. Yfirþjónn er
maður sem sýnir fullkomna þjónustu-
lund og lætur tilfinningar ekki hlaupa
með sig í gönur. Hann álítur starf sitt
mikilvægt og göfugt þ.e. þjóna mikil-
menni og halda um leið virðingu. En
það er einmitt það sem greinir þjón
frá þræl. En hvað kemur svo í ljós?
Steven hefur ekki varið lífi sínu í að
þjóna mikilmenni heldur manni á sið-
ferðilegum villigötum. Manni sem
hafði tekið siðferðilega ranga stefnu
og í blindni og í fullkomini þjónustu-
lund hafði Stevens fylgt honum eftir.
I lok ferðarinnar viðurkennir Stevens
það sem honum og lesandnum var
fyrir löngu orðið ljóst að líf hans
hafði verið tilgangslaust. „Darlington
lávarður var ekki slæmur maður.
Hann var alls ekki slæmur maður
Hann hafði þó þau forréttindi að
geta sagt að leiðarlokum að hann
gerði sín eigin mistök. Lávarðurinn
var hugrakkur maður. Hann valdi
ákveðna leið í lífinu, hún reyndist
röng, en samt hann valdi hana, hann
getur þó sagt það. En ég fyrir mína
parta get það ekki. Þú skilur, ég
treysti. Ég treysti á dómgreind hans.
Ég hef þjónað honum í öll þessi ár og
ég treysti því að ég væri að gera
eitthvað sem var einhvers virði. Ég
get ekki sagt að ég hafi gert mín eigin
mistök. Maður spyr sig, hverskonar
virðing er það?“
Hann kemst sem sagt að því í lokin
að maður á aðeins eitt líf og maður
ber ábyrgð á því sjálfur: Það er ekki
hægt að láta aðra vísa veginn. Það
sem eftir lifir dags er saga um mann
sem telur sig tilheyra hinu besta í líf-
inu en fer á mis við hið eina og dýr-
mæta líf. Lífinu hefur hann fórnað í
einhvern formlegan leik, forskrifaða
hegðun og forskrifað tilfinningaleysi.
Líf hans hefur farið eftir forskriftum
og hegðunarkerfi duttlungafullra yfir-
stéttarmanna, en um eigið líf hefur
ekki verið að ræða.