Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 11

DÖNSKUSKÁLDIN / 9
DÖNSKU SKÁLDIN ERU KOMIN
MAGNÚX GEZZON
Á svölu sumarkvöldi í Kaupmanna-
höfn áriö 1984 átti ég leið hjá
Vötnunum svokölluðu og var hálfn-
aður meðfram Peblingesöen þegar ég
sá mann álengdar. Hann stóð á flot-
bryggju bátaleigunnar sem þar starf-
ar. Þegar ég kom á móts við manninn
heyrði ég orðaslitur úr hátalara og sá
að hann bærði varirnar og las fyrir
vindinn, skokkara sem geystust hjá
og miðaldra karla sem viðruðu hunda
sína og þanda kviði eftir kvöldmatinn.
Ég lagði hjóli mínu, settist á gras-
blett og hlustaði á ungan mann með
lepp fyrir öðru auganu. Hann var
klæddur vínrauðri rúllukragapeysu,
köflóttum jakka og buxum í stíl.
Hann las ljóð og hét Michael Strunge.
Nokkrum dögum síðar frétti ég að
þetta væri einn þeirra sem breyttu
dönskum skáldskap í lok 8. áratugar-
ins. Þetta var fyrsta kynslóðin sem
ekki átti rætur í uppreisninni árið
1968 og fann ekki hjá sér hvöt til að
halda þeirri uppreisn á listrænu floti,
heldur leitaði þessi skáldahópur eigin
tjáningar og fann hana. Þau sönnuðu
að menningin lifir enn og vopnin voru
steinsteyputáknsæisstefna (stein-
steypusymbolismi), pönktjástefna
(pönkexpressionismi), draumsæ svart-
sýni (rómantísk svartsýni), nýrokk og
framúrstefna. Þeim lá mikið á hjarta
þó aldur þeirra væri ekki hár, mark-
miðið var ævinlega náin upplifun.
„Við viljum það sama, án þess að
vilja eitthvað sérstakt,“ sagði F.P.
Jac. Á stuttum tíma spratt hæfileika-
fólk upp úr nafnlausri neðanjarðartil-
veru og inni í miðju sviðsljóssins.
Rykið var þurrkað af draumsæisstefn-
unni (rómantíkinni) sem hafði lengi
verið í banni. Hún var könnuð niður
í kjölin, endurhönnuð og var full-
komlega þess verð. Þetta var ekki
endurvakning á gullöld þeirrar stefnu
(1800 - 1860) heldur voru skynjun,
ástfýsni og efi sett í öndvegi. Það sem
nútíma skáld gat notað var tekið,
hinu sleppt. Þau lifðu og skrifuðu
samkvæmt því sjónarmiði að æðri
andlegur veruleiki byggi að baki hlut-
anna og skáldið ætti að skynja og
tileinka sér það samhengi sem er milli
hlutarins og þess er að baki hans býr.
Með hjálp tilfinningar, skynjunar og
ímyndunarafls væri hægt að þróa leið
til frelsis.
Þegar klukkan var langt gengin í
aldamótin 1900 kom táknstíllinn
(symbolisminn) til skjalanna; hann
varð ein af uppsprettum nýstefnu í
bókmenntum og listum og urðu þau
dönsku skáld sem hér eru til umræðu
fyrir talsverðum áhrifum frá Rim-
baud og tilraunum hans með setn-
ingaskipan og orða samsetningar.
Næsta stig í þróuninni er hjástíllinn
(súrrealisminn) og André Breton.
Upp úr seinni heimsstyrjöldinni
komu fram í Danmörku nokkrir
höfundar sem fylktu sér undir merki
nýstefnumanna (módernista) s.s.
Thorkild Bjprnvig, Ole Sarvig og Paul
la Cour en hann ritaði fræga bók, Frag-
menter afen dagbog sem var einskonar
leiðarljós skálda á þeim árum og til
dagsins í dag. Þessir höfundar virkjuðu
undirvitundina til bókmenntasköp-
unar. Síðar komu fram höfundarnir
Per Hpjholt sem hefur ásamt yrking-
um skrifað ritgerðir um bókmenntir
og heimspeki, Henrik Nordbrandt,
ljóðskáld og Hans-Jprgen Nielsen
ljóðskáld. Að ógleymdri Inger Christ-
ensen sem hóf að birta ljóð um 1960.
Á áttunda áratug þessarar aldar var
svonefndur „Knækprose“ eða játn-
ingabókmenntir mjög áberandi. Þessi
bókmenntastefna óx með þeirri
menningarstefnu sem 68 kynslóðin
kom af stað. Orðið „knækprose“
hefur verið skýrt þannig að um sé að
ræða sögur og ritgerðir sem brotnar
eru niður í mislangar línur og kallað
ljóð. Skáld 9. áratugarins voru í
andófi gegn þessum stíl og iðkendum
hans, t.d. Vitu Anderson og Kristen
Bjprnkjær. Ein aðal röksemdin gegn
játningabókmenntunum hefur verið
sú að þær hafi ekki að markmiði
smíði mynda sem innihalda alvöru-
gagnrýni á heiminn hvað þá að lífs-
reynsla og draumsýnir séu ekta. Auk
þess sem játningahöfundarnir þóttu
ekki leggja rækt við tilfinninga- og
fagurfræðilegar hliðar lífsins eins og
inntak stefnunnar bendir til. Fremur
er um að ræða skýrslur úr heimilislíf-
inu, af verksmiðjugólfinu eða enda-
lausar skilgreiningar á þjóðfélaginu;
jafnvel meinlokur og geðræn vanda-
mál skrásetjarans sem oft er staddur á
einhverju hæli. Öllu ímyndunarafli er
ýtt út í horn. Þær myndir sem þessir
höfundar draga upp kvikna flestar
utan líkama þeirra og huga.