Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 57

MYNDLIST / 55
eftir hreyfingu, og framrás tímans,
með misflóknu forma- og litaspili í
hreyfingarlausum listaverkum, þá var
Duchamp logandi af áhuga á mögu-
leikum raunverulegrar hreyfingar í
(list)sköpun, eðli tíma (fjórðu vídd-
inni) og víxlverkunar skynjunar og
skilnings, og tíma og hreyfingar. Og á
sama tíma og kenningasmiðir Nú-
tímamyndlistar, ekki síst Kandinsky,
leituðu með logandi ljósi að „frum-
einingum" myndlistar og „frummerk-
ingu“ forma og lita sem síðan átti að
vera óumdeilanlegir hornsteinar í
kenningakerfi um samsetningu (com-
position) í myndlist, þá gleymdu
þessir hugmyndafræðingar einu sem
Duchamp gleymdi ekki: sköpun
áhorfandans. í tilbúningum Duc-
hamps gerist það í fyrsta skipti, innan
vestrænnar myndlistar, að sköpun
áhorfandans er einangruð og skil-
greind.
Það sem hangir á spýtunni í mynd-
list Duchamp er, í fáum orðum, sam-
band sköpunar og skynjunar við eró-
tískan aflvaka sinn. Það hvernig það
að horfa, sjá, að gera sýnilegt fer
fram, einkum það hvernig áhorfand-
inn gerir (verkið) sýnilegt: Vitnið/
áhorfandinn býr í rauninni til atburð-
inn með því að vera á staðnum, en
atburðurinn „tælir“ jafnframt til sín,
og býr í vissum skilningi til, vitnið/
áhorfandann. Þessar hugmyndir
mætti orða á eftirfarandi hátt: List-
skynjun og -sköpun er erótísk sam-
loka, sem er samhverf um afstæðan
ás, þar sem hvor helmingur samlok-
unnar skiptir um hlutverk á víxl. Marg-
slungin og hugvitsamleg tilbrigði við
þessa hugsun Duchamps er auðvitað
að finna í verkurn hans, en hún er
þó sett fram af lang mestri fyllingu og
nákvæmni, fyrst í Stóra glerinu og
síðar í Gefið.
Ef frá eru talin fáein viðtöl sem
voru tekin við Duchamp, einkum
eftir að ótvírætt mikilvægi hans innan
vestrænnar myndlistar var orðið ljóst,
sem ekki varð fyrr en í byrjun sjö-
unda ártugarins, þá eru þær tvær
ræður sem hér birtast eiginlega einu
útskýringar hans sjálfs á eigin list-
sköpun og hugsun. Ekki er ofsögum
sagt að þegar þessi viðtöl og þessar
ræður og önnur skrif Duchamps,
(einkum endurútgáfa á Grœna kass-
anum auk ýmissa orðaleikja, texta og
hugrenninga), tóku að birtast á
prenti, hafi það verið meðal stórtíð-
inda innan vestrænnar menningar; og
sú athygli sem þessar útgáfur vöktu á
verkum hans, um margt átt þátt í að
valda þáttaskilum innan hennar,
þáttaskilum sem reyndar sér ekki enn
fyrir endan á.
Fyrri ræðan, The Creative Act, var
fyrst flutt á ráðstefnu The American
Federation of the Arts í Flouston,
Texas í apríl árið 1957 og prentuð í
sumarhefti listtímaritsins Artnews
(USA) sama ár. Seinni ræðan,
Apropos of „Readymades", var tæki-
færisræða eða yfirlýsing flutt á mál-
fundi í tilefni samsýningarinnar „The
Art of Assemblage“ sem haldin var í
The Museum of Modern Art í New
York árið 1961 þar sem Duchamp var
einn af þátttakendunum. Þessi ræða
var fyrst prentuð í Art and Artists
(England) í júlí 1966.