Teningur - 01.05.1990, Blaðsíða 58

56 / MYNDLIST
MARCEL DUCHAMP
TVÖ ERINDI
Sköpunarathöfnin
Við skulum leiða hugann að tveimur
mikilvægum atriðum, pólunum
tveimur í sköpun listar: Lista-
manninum annars vegar, og hins
vegar áhorfandanum sem síðar til-
heyrir eftirkomendunum.
Eftir því sem best verður séð hagar
listamaðurinn sér eins og vera gædd
miðilshæfileikum sem leitar leiðar,
gegnum völundarhúsið sem er
handan við tíma og rúm, út á ber-
svæði.
Ef við eignum listamanninum eig-
inleika miðilsins þá verðum við jafn-
framt að neita honum um meðvitund
á hinu fagurfræðilega sviði um hvað
hann er að,gera og hvers vegna. Allar
ákvarðanir hans við hina listrænu
gerð verksins hvíla á hreinu innsæi
sem ómögulegt er að þýða yfir á
sjálfsgreiningu, hvorki talaða né rit-
aða, né geta þær yfirleitt verið hugs-
aðar.
í ritgerð sinni „Hefðin og hæfi-
leikar einstaklingsins“ skrifar T. S.
Eliot: „Pví fullkomnari sem listamað-
urinn er því aðskildari eru í honum
maðurinn sem þjáist og hugurinn sem
skapar; og af því meiri fullkomnun
mun hugurinn melta og umbreyta
ástríðunum sem eru efniviður hans.“
Milljónir af Iistamönnum skapa,
einungis nokkur þúsund eru ræddir
eða viðurkenndir af áhorfandanum
og enn færri eru í hávegum hafðir af
eftirkomendunum.
Listamaðurinn gæti hrópað af
hverjum mæni að hann sé snillingur
en þegar öll kurl koma til grafar
verður hann að bíða dóms áhorfand-
ans svo yfirlýsingar hans öðlist félags-
legt gildi, að endingu, vísa eftirkom-
endurnir honum til sætis í Listasög-
unni.
Ég veit að þessi staðhæfing mun
ekki vera samþykkt af mörgum lista-
mönnum sem afneita þessu miðils-
hlutverki en halda fast við mikilvægi
eigin meðvitundar um sköpunarat-
höfnina - engu að síður hefur lista-
sagan hvað eftir annað skorið úr um
kosti listaverks í gegnum vangaveltur
sem eiga ekkert skylt við röklegar
útskýringar listamannsins.
Ef listamaðurinn, sem maður,
fullur -af góðum ásetningi gagnvart
sjálfum sér og öllum heiminum,
gegnir engu hlutverki í dómnum um
eigið verk, hvernig er þá hægt að lýsa
því fyrirbæri sem hvetur áhorfandann
til að bregðast á gagnrýninn hátt við
listaverki? Með öðrum orðum,
hvernig á þetta viðbragð sér stað?
Þetta fyrirbæri er sambærilegt við
flutning frá listamanninum til áhorf-
andans í formi fagurfræðilegs flæðis
sem á sér stað í gegnum ófrjótt efni
svo sem litaduft, píanó eða marmara.
En áður en við höldum lengra langar
mig að gera skilning okkar á orðinu
„list“ Ijósari - þó í vissu þess að ekki sé
gerð tilraun til skilgreiningar.
Pað sem ég hef í huga er að list
kann að vera slæm, góð eða hlutlaus.
En það gildir einu hvaða lýsingarorð
er notað, við verðum að kalla hana
list, og slæm list er ennþá list á sama
hátt og slæmar tilfinningar falla
ennþá undir tilfinningar.
Þess vegna, þegar ég vísa til „list-
stuðuls" verður það að vera skýrt að
þá á ég ekki aðeins við afburða list,
heldur er ég að reyna að lýsa þeim
huglægu ferlum sem búa til list í sínu
hráa ástandi - l’état brut - slæma,
góða eða hlutlausa.
í sköpunarathöfninni fer listamað-
urinn frá fyrirætlun til framsetningar í
gegnum keðju af algerlega sjálf-
sprottnum viðbrögðum. Barátta hans í
átt til framsetningar er endurtekin
viðleitni, sársauki, fullnæging, afneit-
un, ákvörðun, sem jafnframt geta
ekki og mega ekki vera fullkomlega
meðvitaðar, a. m. k. á hinu fagur-
fræðilega sviði.
Niðurstaðan af þessari baráttu er
mismunur á milli fyrirætlunarinnar og
framsetningar hennar, mismunur sem
listamanninum er ekki kunnugt um.
Þar af leiðandi vantar einn hlekk í
viðburðakeðjunni sem fylgir sköpun-
arathöfninni. Þetta bil sýnir vanhæfni
listamannsins til að setja fullkomlega
fram fyrirætlanir sínar; þessi mis-
munur á milli þess hverju hann vildi
koma frá sér og því sem hann í raun-
inni kom frá sér er hinn einstaklings-
bundni „list-stuðull“ sem er fólgin í
verkinu.
Með öðrum orðum hinn einstakl-
ingsbundni „list-stuðull“ er eins og
stærðfræðilegt samhengi á milli þess
óframsetta en fyrirætlaða og þess
ófyrirætlaða en framsetta.
Til þess að fyrirbyggja misskilning
verðum við að muna að þessi „list -
stuðull“ er einstaklingsbundin fram-
setning á Iist „I’état brut“, sem er