Birtingur - 01.01.1955, Page 38

lenzku er nú — og starfsaðstaða leikaranna öll verri. Hvað
getur þá verið að?
Undirrót leikritaskortsins — eins og alls annars ills í ís-
ienzku þjóðlífi í dag — er að mínu áliti afsal landsrétt-
indanna. Svikin við lýðveldið slökktu hina stoltu æsku-
gleði í brjósti þjóðarinnar og stórhug þann, sem varð þjóð-
unum þremur aflvaki andlegra afreka á heimsmælikvarða.
Þótt stjórnmálamenn þykist stoltir af að hafa borið
óskabarnið út og mikill hluti þjóðarinnar virðist láta
sér það — eins og raunar allt annað — í léttu rúmi liggja,
er alkunna, að skáldin og listamennirnir hafa ekki horft
á þessar aðfarir með sljóum augum og köldurn kæru-
leysissvip, heldur tekið sér þær mjög nærri. En hvers
vegna verður þess lítið sem ekki vart í leikbókmennt-
unum? Því verður auðvitað aldrei svarað með vissu, en
mig grunar að meginskýringin sé þessi: Hávær vegsömun
innlendra valdamanna á blessun niðurlægingarinnar og
gegndarlaus fjáraustur erlenda valdsins hafa slævt sið-
gæðisvitund og þjóðarmetnað fólksins svo mjög, að list-
ræn túlkun á harmleik lýðveldisins myndi tæplega eins og
sakir standa finna í brjósti þorra landsmanna þann
hljómgrunn, er veitti henni almennt gildi, gæfi henni
dýpt og styrk hinnar iniklu listar, hinnar almannlegu trage-
díu. Trúlega hefði það mátt takast einmitt frá leiksviðinu,
ef fyrir |jví hefðu ráðið eldlegir forystuandar í frelsis-
baráttu fólksins, eins og raunin var á í löndunum þrem-
ur. En íslands hamingju hefur ekki orðið það að vopni. —
Önnur meginorsökin held ég sé ýmiss konar kauðaskapur
og yfirborðsmennska, sem lengi hafa legið hér í landi og
þröngvað sér allsstaðar inn, síðan strfðsgróðaöldin gekk
í garð. Þegar þjóðleikbúsið norska var stofnað, var
Björnstjerne Björnson ráðinn leikhússtjóri vegna hinnar
miklu reynslu sem hann bafði í öllu, er að leiklist laut.
Þegar Alrbeyleikhúsið var komið á laggirnar, voru þau
sjálfkjörin lil að sjá um starfsemi þess: lady Gregory,
Yeats og Synge — enda var það beinlínis risið af grunni
til þess að þau gætu haldið áfram hinu merka starfi sínu
í þágu írskrar þjóðmenningar. Þcgar La Barraca var
hleypt af stokkunum, var García Lorca falin stjórn flokks-
ins — vegna þess að hann hafði víðtækari þekkingu á
leiklistarmálum en ílestir landar bans og átti skáldgáfu
og skapandi ímyndunarafl, er dugðu honum til stórbrot-
inna leiklistarafreka. Eðlilegast hefði verið fyrir okkur að
fara eins að: afhenda jijóðleikhúsið til fullra umráða
hæfustu inönnum úr hópi þeirra, sem iðkað höfðu leik-
list um árattigi í höfuðstaðnum af áhuga á leiklistinni
einum saman. Þeir einir höfðu þá þekkingu, reynslu og
gáfu, er enzt hefðu getað til að gera leikhúsið að heim-
kynnum lifandi leiklistar, síungrar og vaxandi, og forða því
slysi, að við Hverfisgötu risi tuttugumilljónkróna kassi með
leiksviði í öðrum endanum. En kauðaskapurinn íslenzki
gat auðvitað ekki unað svo óbrotinni aðferð. Hér varð
að skapa einhvcrjar vegtyllur. Scilzt var eftir unglinga-
skólakennara f þjóðleikhússtjórastarfið og tveimur ung-
lingakennurum öðrum og einum húsameistara falið meiri-
hlutavald í þjóðleikhúsráði — en þessir menn áttu jrað
eitt sameiginlcgl að hafa aldrei nálægt leiklist komið.
Ég vil trúa því, að þetta séu allt vammlausir heiðurs-
menn í hvívetna og hæfir vel hver í sinni grein. En er
ekki augljóst, að jafnmikil glópska er að fá þeim jrjóð-
leikhús í hendur og jiað hefði verið að skipa Lárus Páls-
son eða Harald Björnsson i embætti húsameistara ríkis-
ins? Fyrr en Jressi kórvilla hefur verið leiðrétt, er lítil
von um að takast megi með leikurum vorum, skáldum
myndlistarmönnum og músíköntum það frjóa samstarf,
cr gert geti þjóðleikhúsið að vöggu lífvænnar íslenzkrar
lciklistar með heimssniði. — Þriðja orsökin til leikrita
örbirgðarinnar er eflaust fákunnátta rithöfundanna.
Það er allt að Jrvf eins fráleitt að ætla sér að semja
leikrit án þess að hafa aflað sér staðgóðrar [tekkingar á
lögmálum leikhússins og reyna að leika fyrstu fiðlu í
flóknu hljómsveitarverki í fyrsta skipti sem menn snerta
slíkt hljóðfæri. Þctta er skýringin á Jrví, að skáld á borð
við Davíð Stefánson og Halldór Kiljan Laxness semja
stórgölluð leikrit — og virðast sjálfir ímynda sér, að þcim
hafi tekizt rétt dálaglega.
Þessar liugleiðingar eru nánast tilraun til að finna
svar við því, hvers vegna hið nýja leikrit llalldórs Kiljans
Laxness, Silfurtúnglið, er ekki burðugra en raun er á.
Ætlunin var að ég ritaði grein um leikritið og sýningu Jress.
En ég hvarf frá Jjví ráði vegna þess, að þcgar ég var búinn
að lesa leikritið og sjá það leikið var mér orðið ónotalega
Ijóst, að Silfurtúnglið bafði sízt orðið til að auðga hinar
fátæklegu leikbókmenntir okkar. — Sé öilu til liaga haldið,
mætti benda á eftirtalda kosti leikritsins: I. Adcilan í
því er réttmæt og tímabær. Það hefur komið f Ijós, að
ýmsum aðdáendum Feilans og Peacocks þykir silfurnið
Kiljans skrambi hvasshyrnt. Höfundurinn virðist því liafa
náð tilgangi sínum að nokkru leyti, og er það vel. Allt
um það get ég ekki ímyndað mér annað en húsráðendur
Stjórnarráðsins í Reykjavík og Hvítahússins í Vosington
þykist mega vcl við una eftir atvikum, svo kyrfilega sem
höfundurinn liefur gengið frá hinni dýpri ádeilu leik-
ritsins. 2. Málið er þjált í munni og mikið til laust við
bókmálskeim. 3. Hraði leiksins er í bezta lagi, — já meira
að segja helzti glannalegur í miðþáttunum, nálgast þar
á köflum kjánalæti sem draga athyglina frá boðskapnuin.
4. 'Filsvör mörg eru snjöll og einkum smellin, eins og vænta
mátti. — Gallar Silfurtúnglsins eru hins vegar svo miklir
og margir, að kostirnir hverfa mikið til í skugga þeirra.
Ég hef ekki getað fundið heila brú I persónubyggingu
34