Birtingur - 01.01.1955, Side 48

HJÁ GÓÐU FÓLKI
Greinasafn Jónasar Árnasonar, Fólk hefur þann
höfuðkost bókar að vera skemmtilegt aflestrar. Ég
fagna því sérstaklega vegna þess, að áhugaleysi
þjóðarinnar fyrir verkum ungra samtímahöfunda
stafar að mínu áliti ekki hvað sízt af því hve
húmorlaus þau eru flest hver.
Jónas Árnason kallar safn sitt „þætti og sögur“,
en það tel ég rangnefni, — bæði fyrir þá sök að
þáttur er hið upprunalega heiti stuttrar sögu (eins
og Kiljan hefur nýverið bent réttilega á), eins
vegna hins að hér er einfaldlega um að ræða safn
af blaðagreinum, erindum, ræðum og ritgerðum,
og er það ekki sagt bókinni til lasts.
Bókin skiptist í tvo hluta: „Börn“ — „og annað
fólk“. í fyrra hlutanum bera „Jólasaga“ og „Stríð“
langt af öllu öðru. — Jólasaga er að meginefni
frásaga af því, er systur tvær, þriggja og fjögra ára,
fara með leynd suður í kirkjugarð á aðfangadegi
jóla í þeim tilgangi að fá afa sinn, sem hvílir þar,
til að koma með sér heim og taka þátt í jólafagnað-
inum. Sálarlífi systranna er lýst af fágætri nær-
færni, og spjall þeirra við afa sinn er hreinasta
snilld. Þar er sár harmleikur sýndur í spaugilegu
ljósi af þvílíkri list, að maður tárast á öðru auga
og brosir með hinu. — „Stríð“ er svipmynd úr lífi
sjómanna í siglingum á íslenzku kaupskipi yfir
Atlantshafið á heimsstyrjaldarárunum síðari, og
kemur fimmtán ára messadrengur þar við sögu.
Prýðilega tekst höfundinum að gæða frásögnina
þeirri hleðslu og þeim kvíðablandna titringi sem
hljóta að liggja í loftinu yfir skipalest á siglingu
um ófriðarsvæði, þar sem ógnir og dauði steðja að
úr öllum áttum. Jólasaga og Stríð ná á köflum
skáldlegri hafningu.
í síðari hlutanum er Selsvarartröllið langmerkast.
Með þessari frásögn og annarri af sama manni hef-
ur Jónas Árnason skráð eina skýrustu og skemmti-
legustu mannlýsingu, er hér hefur sézt á prenti í
seinni tíð, og gert vin sinn Pétur (Hoffmann) Saló-
monsson ódauðlegan — og Pétur Jónas. Haustljóð í
Hljómskálagarðinum er lýrisk kvöldmynd úr höf-
uðstaðnum, England expects. . meinfyndin lýsing
á tilburðum tveggja stríðsþræla brezka heims-
veldisins, Júlídagar í Grímsey og Á ferð með Þór-
bergi eru bráðskemmtilegar ferðaminningar. í ein-
um báti rúmast mannvit mikið og holl hugvekja,
þótt árabátur sé.
Stíll Jónasar er ærið kiljanskur og ekki laus við
tilgerð á stöku stað. En oftast nær er frásögn hans
eðlileg, lifandi, blæbrigðaauðug og áreynslulaus.
Jónas ritar myndríkt mál og er fundvís á frumleg-
ar samlíkingar. Málið er yfirleitt vandað, — þó er
of mikið um erlendar slettur, og einstaka málvillu
rakst ég á (t. d. „ljósta upp“ á bls. 19 — á að vera
„Ijóstra upp“, hvað sem Freysteinn segir). Jónas
Árnason setur greinamerki að eigin geðþótta, og
sæti illa á mér að fetta fingur út í það, því ég er
einn þeirra sem kunna hina lögboðnu greina-
merkjasetningu til hlítar, en hafa hafnað henni.
Jónas Árnason er höfundur, sem maður mundi
taka ofan fyrir — ef maður gengi með hatt, svo að
hnuplað sé niðurlagsorðunum úr grein hans um
hattinn. Á þessum niðurlægingarárum, þegar fáir
þykjast fullsælir nema þeim takist að kræla í nokk-
urn hluta júdasarsilfursins sem vellur úr iðrum
trójuhestsins í reykjaneshrauni — og jafnvel höfuð-
málgögn hernámsandstæðinga mæla þessa þokka-
legu iðju upp í mannfólkinu eða eru að minnsta
kosti ævinlega reiðubúin að afsaka hana: „hvað
eiga vesalings verkamennirnir að gera?“ — þá
heldur Jónas Árnason í gagnstæða átt, klæðist
stakki og klofstígvélum, tekur að stunda sjó og
skrá gagnmerkar lýsingar úr lífi sjómanna. Svip-
aða sögu er að segja af flestum í hópi blásnauð-
ustu öreiga íslands, ungra skálda og listamanna:
ég veit ekki til, að einn einasti ungur rithöfundur
eða listamaður hafi látið sér það sama að skríða
undir pilsfald hinnar bandarísku dollaraambáttar
á Keflavíkurflugvelli. Hins vegar hefur mátt finna
þá úti í íslenzkum fiskiskipum, að heyvinnu eða
ræktunarstörfum uppi í sveit, á síldarplönum, í
véismiðjum, verksmiðjum eða byggingarvinnu við
hlið íslenzkra erfiðismanna, þegar þá skorti lífeyri
til að geta gefið sig að listum. Þess vegna er það
harla hlálegt, þegar litlir kulvísir kallar, sem
hafa ekki í áratugi drepið hendi í kaldara vatn
en það sem sprettur upp utan við eldhúsdyrnar
þeirra í Hveragerði, þykjast þess umkomnir og
kallaðir til að gerast málsvarar alþýðu gegn þessu
voðalega fína fólki frá Stokkhólmi og París, ungu
listamönnunum. Gæti þjóðin sér að skaðlausu gefið
fordæmi hinna ungu listamanna meiri gaum en
gert hefur verið og af þeim lært að bjarga sálu
sinni á viðsjárverðustu tímum íslenzkrar sögu.
Því af svona manndómi og móral hlýtur alltaf eitt-
hvað gott að spretta, enda sannast það hér: Fóik
Jónasar Árnasonar er góð bók og gagnleg —- og
merkust vegna þeirra miklu fyrirheita sem hún
gefur.
Einar Bragi