Birtingur - 01.07.1955, Blaðsíða 45

Landsbankinn
Hnignun listar
á 19. öld
Vélin og
iðnbyltingin
Það er staðreynd að byggingarlist síðustu aldar var á hnignunarskeiði.
Menn stældu fremur en skópu. Það var byggt í gotneskum, egypzkum,
grískum og rómönskum stíl ,en aldrei reynt að finna hinn raunverulega
stíl aldarinnar, með þeim afleiðingum, að hann er enginn til. Húsin líktust
mest leiksviðstjaldi: blekkjandi skrauttildur var dregið fyrir raunveru-
lega ásýnd hússins. Reyndar er hæpið að ræða um byggingarlist 19. aldar
sem liðið fyrirbæri, því sömu sjónarmið eru enn ótrúlega rík meðal al-
mennings og einnig opinberra aðila er mestu ráða um smíði stórhýsa.
Orsakir þessarar niðurlægingar eru margar.
Iðnbyltingin á fyrrihluta nítjándu aldar veldur mestu. Vélar og verk-
smiðjur breyttu öllum vinnuaðferðum við húsagerð. Þegar stálbitar og
síðar járnbent steinsteypa komu til sögunnar gjörbreyttist burðarþol
húsa, og við það sköpuðust nýir möguleikar. Andspænis þessum nýjungum
rugluðust menn í ríminu. Sumir urðu hræddir við hin nýju hjálpartæki og
ýmist brutu þau eða sneru við þeim baki og litu löngunaraugum til fortíð-
arinnar. Þannig hófst hin mikla stílstælingaralda sem flætt hefur yfir
heiminn síðan. Þetta er skýringin á því að víða í stórborgum standa hlið
við hlið byggingar frá þessum tíma sem gætu útlitsins vegna verið frá
ýmsum menningarskeiðum sögunnar. (Við þurfum reyndar ekki að fara
til stærri né eldri borga en Reykjavíkur til að sjá dæmi um þetta, sbr.
43