Birtingur - 01.06.1966, Síða 18

þurfi þá skoðun, að upphitun húsa hafi lokið, þegar langeldar lögðust
niður. Sýnt er, að íslendingar hafa setið í upphituðum híbýlum langtum
13 lengur. Úttektir sýna meðal annars 70 ónshús um og eftir miðja 18. öld,
seinasta heimild frá 1823. Baðstofan verður ekki að svefnhúsi fyrr en í
lok 18. aldar á höfuðbólum að minnsta kosti. í rauninni má segja, að
skálinn flytjist inn í baðstofuna, þ.e.a.s. innrétting hans, en hann verður
síðan að skemmu. Þetta er í vissum skilningi afturför. Þróun þessi er
samstiga allsherjar umskiptum á húsaskipan fslendinga, sem eiga sér stað í
lok 18. aldar og í upphafi þeirrar 19. og er ekki lokið fyrr en um og eftir
miðja öld, byltingu vildi ég jafnvel kalla það. Það er í þessum umbrotum,
sem burstabærinn verður til. En það er önnur saga og verður ekki rædd hér.
Enn vildi ég minnast á hús, sem hverju höfuðbóli fylgdi: skemmuna. Hún
er ávallt rammbyggileg, því að hún geymir verðmætasta forða búsins. Þær
voru oft margar. í Snóksdal hjá Daða bónda eru þær til dæmis 8. Auk
þess er svo smiðjan og flest þau útihús, sem við könnumst við frá síðustu
öld: Fjós, brunnhús, hlöður, fjárhús, lambhús, hesthús, og við sjávarsíðuna
hjallar og naust.
Eitt hús hef ég ekki nefnt, sem fylgdi flestum höfuðbólum og ef til vill er
þeirra merkast, ekki sízt frá byggingarlistar sjónarmiði, en það er kirkjan.
Of löng saga er af því, sem ekki vinnst tími til að rekja nú, en hætt er
við, að ýmislegt óvænt komi þá í ljós, sem teljist til meiri háttar tíðinda í
íslenzkri menningarsögu.
Allar teikningar sem fylgja grein þessari eru eftir höfundinn,
Ilörð Ágústsson, nema annars sé getið.
16
BIRTINGUR